Το εξάκτινο αστέρι αναπαριστά τη γαλήνη και την αρμονία στον Βουδισμό, ενώ οι αλχημιστές πίστευαν ότι συμβόλιζε τη φύση. Πώς απέκτησε το Αστέρι του Δαυίδ τη σημασία του για τον Ιουδαϊσμό; Sharon Cohen, 19.05.2021. https://blog.nli.org.il/en/star-of-david/ “Κάτι από τα μυστικά του καθενός εισέρχεται στα σύμβολά του.”
— Γκέρσομ Σόλεμ
Το Αστέρι του Δαυίδ έχει καταγωγή πολύ παλιότερη από την εποχή που το υιοθέτησε η εβραϊκή πίστη και το σιωνιστικό κίνημα. Εμφανίστηκε χιλιάδες χρόνια πριν στους πολιτισμούς της Ανατολής, πολιτισμούς που το χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα. Στο παρελθόν, απ’ όσο γνωρίζουμε, το Αστέρι του Δαυίδ ήταν ένα διάσημο σύμβολο στις παγανιστικές παραδόσεις αλλά και ως διακοσμητικό σχέδιο στις εκκλησίες του πρώτου αιώνα, ακόμη και στον ισλαμικό πολιτισμό. Αλλά πως συνέβη το Αστέρι του Δαυίδ να δεθεί με τη μοίρα του εβραϊκού λαού;
Στο εβραϊκό συγκείμενο, το Αστέρι του Δαυίδ συνδέεται με την «Ασπίδα του Δαυίδ» (magen David), μια φράση που πρωτοαναφέρεται στο Ταλμούδ της Βαβυλώνας, όχι σαν σύμβολο αλλά σαν επίθετο του Θεού [Pesachim 117b]. Μια ακόμα σύνδεση με τη σημασία της ασπίδας είναι ένας εβραϊκός θρύλος σύμφωνα με τον οποίο αυτό ήταν το έμβλημα που διακοσμούσε τις ασπίδες του στρατού του Βασιλιά Δαυίδ. Επιπλέον, ο Ραβίνος Ακίβα διάλεξε το Αστέρι του Δαυίδ ως σύμβολο της εξέγερσης του Μπαρ-Κοχμπά ενάντια στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό (το όνομα Μπαρ Κοχμπά σημαίνει «γιος του αστεριού»).
Όμως το Αστέρι του Δαυίδ έγινε αναγνωρίσιμο εβραϊκό σύμβολο μόνο στα μέσα του 14ου αιώνα, όταν ο Άγιος Αυτοκράτορας της Ρώμης, Κάρολος ο τέταρτος, απέδωσε στους Εβραίους της Πράγας το δικαίωμα να φέρουν τη δική τους σημαία και εκείνοι διάλεξαν το εξάκτινο αστέρι. Από την Πράγα, η χρήση του Άστρου του Δαυίδ ως επίσημου εβραϊκού συμβούλου, διαδόθηκε και έτσι ξεκίνησε η προσπάθεια να βρεθούν οι εβραϊκές ρίζες που το συνδέουν το σύμβολο με τον Οίκο του Δαυίδ.
Από την άλλη μεριά, ο αναγνωρισμένος λόγιος της Καμπάλα Γκέρσομ Σόλεμ ισχυρίστηκε ότι το Αστέρι του Δαυίδ δεν κατάγεται με κανέναν τρόπο από τον Ιουδαϊσμό. Αν και σημείωσε ότι το σύμβολο έχει αναγνωριστεί σε μια εβραϊκή σφραγίδα από τον έβδομο αιώνα προ της κανονικής περιόδου, στη Σιντόν, καθώς και σε διάκοσμους συναγωγών του τρίτου και τέταρτου αιώνα της κανονικής περιόδου, τονίζει ότι βρέθηκε μεταξύ άλλων συμβόλων που επίσης ήταν γνωστό ότι δεν είχαν εβραϊκή καταγωγή. Οπότε, σε ποιους άλλους πολιτισμούς μπορούμε να βρούμε αναπαραστάσεις του εξάγραμμου (του εξάκτινου αστεριού); Το εξάγραμμο χρησιμοποιήθηκε στην Ινδία για χιλιάδες χρόνια και μπορεί να βρεθεί σε αρχαίους ναούς αλλά και σε καθημερινή χρήση σήμερα. Στον Βουδισμό χρησιμοποιείται ως βοήθημα διαλογισμού προκειμένου να επιτευχθεί η γαλήνη και η αρμονία και στον Ινδουισμό είναι το σύμβολο της θεάς Λακσμί – της θεάς της τύχης και της υλικής αφθονίας.
Τα εξάγραμμα βρίσκονται σε αφθονία στην αλχημεία, στη θεωρία και τη μελέτη των υλών μέσα από τις οποίες εξελίχθηκε η επιστήμη της χημείας. Τα μαγικά σύμβολα υπήρξαν κοινός τόπος μέσα σε αυτή την αρχαία θεωρία και οι αλχημιστές επιστράτευσαν το εξάκτινο αστέρι στην απεικονιστική τους γλώσσα σημείων και συμβόλων: το τρίγωνο που κοιτά προς τα πάνω συμβόλιζε το νερό, το τρίγωνο που κοιτούσε προς τα κάτω τη φωτιά και μαζί περιγράφανε την αρμονία μεταξύ των αντίθετων στοιχείων. Στην αλχημική βιβλιογραφία, το εξάκτινο αναπαριστά επίσης τα «τέσσερα στοιχεία» – τη θεωρία ότι η ύλη όλου του κόσμου είναι φτιαγμένη από τέσσερα στοιχεία: τον αέρα, το νερό, τη γη και τη φωτιά – ουσιαστικά, όλα όσα υπάρχουν γύρω μας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το αστέρι αποτελεί το απόλυτο αλχημικό σύμβολο.
Η Αλχημεία δανείστηκε την ιδέα από την κλασική ελληνική παράδοση ότι η αρρενωπότητα συμβολίζει τη σοφία, ενώ η θηλυκότητα τη φύση. Ο άνδρας είναι φιλοσοφία και η γυναίκα ο φυσικός κόσμος. Η παρακάτω εικόνα που εμφανίζεται σε αλχημικό κείμενο του 18ου αιώνα, δείχνει έναν άνδρα να κρατά έναν φανό καθώς ακολουθεί μια γυναίκα που κρατάει ένα εξάκτινο αστέρι – η σοφία είναι το κλειδί που αποκαλύπτει τα μυστικά της ύπαρξης.
Στο Ισλάμ, το εξάγραμμο αναφέρεται ως «η Σφραγίδα του Σολομώντα» και διακοσμεί πολλά τζαμιά σε όλο τον κόσμο. Μέχρι το 1945 το έμβλημα κοσμούσε επίσης και τη μαροκινή σημαία. Άλλαξε σε πεντάκτινο αστέρι, όταν το εξάκτινο πια είχε καθιερωθεί ως έμβλημα του σιωνιστικού κινήματος. Η χρήση του συμβόλου παράκμασε στον ισλαμικό κόσμο για τον ίδιο λόγο. Το εξάκτινο μπορεί επίσης να βρεθεί σε εκκλησίες του μεσαίωνα και της πρώιμης νεωτερικότητας – αν και όχι σαν χριστιανικό σύμβολο, αλλά σαν διακοσμητικό μοτίβο.
Παρά τη χρήση του σε άλλους πολιτισμούς, το Αστέρι του Δαυίδ εκτίθεται στην ισραηλινή σημαία και θεωρείται πια ως το αδιαμφισβήτητο σύμβολο του Κράτους του Ισραήλ, ανεξαρτήτως της καταγωγής του. Η ισχύς ενός συμβόλου, εξάλλου, συνιστά το νόημα που του αποδίδουμε.
[Οι πηγές στις οποίες βασίστηκε αυτό το άρθρο προέρχονται από την Chaya Meier Herr, διευθύντρια της Συλλογής Edelstein για την Ιστορία των Επιστημών και στον Δρ Dr. Zvi Leshem, διευθυντή της Συλλογής Gershom Scholem στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ]
Σ.τ.Μ.: Βλέπε επίσης Το Αστέρι του Δαυίδ: Κάτι περισσότερο από ένα Σύμβολο του Εβραϊκού Λαού ή της Δίωξης από τους Ναζί (μτφ Israel & Diaspora Stories)