Ο Μπιάλικ πίεζε τους Εβραίους της Παλαιστίνης να μιλάνε στα εβραϊκά αλλά ο ίδιος «αμάρταινε» μιλώντας Γίντις, και οι αρχές του Τελ Αβίβ θέλανε οι κάτοικοι να λένε ψέματα ότι ονειρεύονται στα εβραϊκά. Μια καθηγήτρια βρήκε ότι η ανάπτυξη της εβραϊκής γλώσσας ως καθομιλουμένης συνάντησε μια περίπλοκη πραγματικότητα. Haaretz. Ofer Aderet. 20 Φεβρουαρίου 2022.
Πριν από 90 χρόνια περίπου, λίγο πριν λάβει χώρα η γενική απογραφή των κατοίκων της Γης του Ισραήλ, η δημοτική αρχή του Τελ Αβίβ προέβη σε ένα ασυνήθιστο αίτημα προς τους δημότες της πόλης. Τους ζητήθηκε να απαντήσουν καταφατικά στο ερώτημα της απογραφής αν μιλάνε την εβραϊκή γλώσσα – ακόμη κι αν στην πραγματικότητα ονειρεύονταν στα γίντις, διαβάζανε στα γερμανικά ή μαγειρεύαν στα λαντίνο.
«Η καθοριστική και ξεκάθαρη απάντηση σχετικά με την εβραϊκή ως καθομιλουμένη του πυρήνα του πληθυσμού στην πόλη μας έχει πλούσια εθνική και πολιτική αξία», εξηγούσε μια ανακοίνωση που διανεμόταν από τον Δήμο στους ντόπιους κατοίκους, προσθέτοντας «Θα θέλαμε να επισημάνουμε στους κατοίκους τη σημασία της ανάγκης να δοθεί έμφαση στη διάδοση που έχει η εθνική μας γλώσσα στη δημόσια και πολιτιστική ζωή μας».
Η καθηγήτρια Ζοχάρ Σαβίτ, ειδική στη σημειολογία και την πολιτισμική έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, βρήκε αυτή τη διαφήμιση στα δημοτικά αρχεία του Τελ Αβίβ ενώ δούλευε πάνω σε μια νέα έρευνά της που στοχεύει να εξετάσει το στάτους της ιερής γλώσσας στους κατοίκους της Γης του Ισραήλ, την περίοδο πριν ιδρυθεί το Ισραήλ.
«Πολλές περιγραφές της παρουσίας των εβραϊκών στη δημόσια σφαίρα ήταν χρωματισμένες με μια προπαγανδιστική απόχρωση», μας λέει η καθηγήτρια Σαβίτ. «Κατά καιρούς ακόμη και τα φαινομενικά αντικειμενικά στατιστικά στοιχεία σχετικά με την έκταση των εβραϊκών στη ζωή του Γισούφ (της προ-του κράτους εβραϊκής κοινότητας) ήταν μεροληπτικά και αλλοιωμένα», προσθέτει, αναφερόμενη στην εμπλοκή του Δήμου του Τελ Αβίβ στην απογραφή του 1931. Εκείνη την εποχή φαίνεται ότι όλα τα μέσα ήταν νόμιμα «στην προσπάθεια να παρουσιαστεί μια εικόνα αποκλειστικής κυριαρχίας των εβραϊκών στη ζωή του Γισούφ». Αλλά η ερευνήτρια ανακάλυψε ότι «υπήρχε μια ένταση μεταξύ πραγματικότητας και της απεικόνισής της». Μια δημοσκόπηση του 1912 βρήκε ότι λιγότεροι απ’ τους μισούς κατοίκους μιλούσαν εβραϊκά. Από τους 790 κατοίκους του Τελ Αβίβ εκείνη την εποχή, το 43% ανέφερε ότι μιλούσε εβραϊκά, το 35% μιλούσε γίντις (που αποκηρύσσονταν από κάποιους ως «διάλεκτος»), το 11% μιλούσε ρωσικά και οι υπόλοιποι γαλλικά, αγγλικά, λαντίνο, αραβικά και γερμανικά. Ο σιωνιστής στοχαστής και συγγραφέας Αχάντ Χα’άμ εξέφραζε τις ανησυχίες του εκείνη την εποχή ότι αυτά τα στοιχεία «θα εξυπηρετούσαν σαν όπλο στα χέρια όσων μισούσαν την εβραϊκή γλώσσα» και αναρωτιόταν: «αν στο Τελ Αβίβ μια πλειοψηφία των κατοίκων μιλάνε και άλλες γλώσσες, στις οποίες η διάλεκτος (τα Γίντις) κυριαρχούν όσο και τα εβραϊκά – που είναι τότε η περιβόητη αναβίωση των εβραϊκών;»
Ταυτόχρονα ο Αχάντ Χα’άμ επέπληττε τον Τύπο που δημοσίευσε τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης, επειδή δεν παρουσίασε πιο αναλυτικά στοιχεία για το ζήτημα τα οποία θα αποδείκνυαν, όπως το έθετε, ότι «σχεδόν όλα τα παιδιά μιλούσαν εβραϊκά».
Η καθηγήτρια Σαβίτ ανακάλυψε ακόμα μια περίπτωση όπου τα παιδιά περιγράφονταν σαν οι κήρυκες της αναβίωσης της εθνικής γλώσσας. Ήταν σε ένα άρθρο του Itamar Ben-Avi, γιου του Ελιεζέρ Μπεν-Γιεχούντα, της κινητήριας δύναμης πίσω από τη διαδικασία της αναβίωσης. Το 1902 ο Μπεν-Αβί περιέγραφε τη γλώσσα των νηπιαγωγείων της πόλης της Γιάφα, που συνορεύει με το Τελ Αβίβ ως εξής: «Και σαν σε μια μεταλλική μελωδία που αναδύει μια αυθεντική, ζωντανή και ευχάριστη εβραϊκή γλώσσα, όλα λέγονται με το όνομά τους. Μιλάνε εβραϊκά… παίζουν στα εβραϊκά… τσακώνονται και αναρωτιούνται στα εβραϊκά».
Παρόλ’ αυτά, αυτή η περιγραφή δεν αντανακλούσε ακριβώς τη σύνθετη πραγματικότητα της εποχής. Για την ακρίβεια ο πιονέρος εβραίος ποιητής Χαίμ Ναχμάν Μπιάλικ το 1909 παρουσίαζε την αντίθετη εικόνα. «Η πρώτη εντύπωση, για να πω την αλήθεια, δεν είναι αυτή της αναβίωσης», έγραφε στη σύζυγό του Μάνια, μετά από μια επίσκεψή του στη Γιάφα. «Προς μεγάλη μου απογοήτευση, σε εβραϊκές γειτονιές στο Νέβ Σαλόμ και το Νεβ Τζεντέκ, άκουσα διαλέκτους ρωσικών, ισπανικών και μια άλλη διάλεκτο με πολλές αραβικές λέξεις. Δεν άκουσα τη μεταλλική μελωδία της εβραϊκής γλώσσας, εκτός απ’ τα στόματα μερικών παιδιών». Παρόμοια, η επίσκεψη του Μπιάλικ στο Πετάχ Τικβά, τη «μητέρα των μοσαβότ (αποικιών)» του Γισούφ, δεν ήταν καλό προμήνυμα. «Μου έκανε κακή εντύπωση γιατί εκεί άκουσα εβραϊκά ακόμη λιγότερο από ότι στις άλλες αποικίες. Ακόμη κι απ’ τα στόματα των παιδιών άκουσα σπάνια μόνο τα εβραϊκά. Σχεδόν τίποτα», έγραφε ο μελλοντικός εθνικός ποιητής.
Αντίπαλες διάλεκτοι
Οι σκληρές αυτές εντυπώσεις του Μπιάλικ εκείνη την εποχή ήταν αρκετά ακριβείς. Μια έρευνα που διεξάχθηκε πριν έναν αιώνα από τον Παγκόσμιο Σιωνιστικό Οργανισμό βρήκε ότι ο αριθμός των νοικοκυριών στα οποία μιλιούνταν τα γίντις ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από αυτόν στα οποία μιλιούνταν τα εβραϊκά. Για παράδειγμα, στα νηπιαγωγεία της Γιάφα 232 παιδιά μιλούσαν γίντις στο σπίτι, ενώ τα εβραϊκά ήταν η καθημερινή γλώσσα μόνο 115 σπιτιών. Τα στοιχεία για όλα τα εκπαιδευτικά δίκτυα της Γιάφα – νηπιαγωγεία, δημοτικά, λύκεια και σεμινάρια δασκάλων – δεν ήταν περισσότερα ενθαρρυντικά: μόνο το 51% των μαθητών σε αυτά τα ιδρύματα μιλούσαν εβραϊκά – είτε σαν μόνη γλώσσα είτε σαν δεύτερη γλώσσα μαζί με μια ξένη.
Η κατάσταση στην Ιερουσαλήμ ήταν ακόμα χειρότερη. Από τα 906 νηπιαγωγεία που πήραν μέρος στη δημοσκόπηση, μόνο 67 παιδιά μιλούσαν αποκλειστικά τα εβραϊκά στο σπίτι. Τα υπόλοιπα είτε μιλούσαν εβραϊκά μαζί με μια άλλη γλώσσα είτε δεν μιλούσαν καθόλου εβραϊκά. Η Σαβίτ βρήκε ότι στο μέσο της δεκαετίας του 1920 το εκπαιδευτικό σύστημα του Γισούφ δεν πήρε σοβαρά μέτρα για να εξασφαλίσει ότι το μάθημα θα γινόταν αποκλειστικά στα εβραϊκά. Περίπου το 20% των εβραίων μαθητών, δηλαδή το ένα-πέμπτο της νέας γενιάς, λάμβανε εκπαίδευση σε διαφορετικές γλώσσες.
Πηγή: https://www.haaretz.com/israel-news/.premium.MAGAZINE-the-revival-of-the-hebrew-language-in-israel-was-difficult-beyond-words-1.10623442