top of page
  • Writer's pictureJewish&IsraelStories

Το πογκρόμ που πυροδότησε τη φυγή των Ιρακινών Εβραίων προς το Ισραήλ

Το εμπνευσμένο από τους Ναζί πογκρόμ που πυροδότησε τη φυγή των Ιρακινών Εβραίων προς το Ισραήλ. Σίγουρα, η ναζιστική επιρροή ήταν βλαβερή αλλά πως θα μπορούσε μια τέτοια βαναυσότητα να συμβεί σε μια χώρα όπου οι Εβραίοι ζούσανε ειρηνικά επί αιώνες; Από το Μουσείο του Εβραϊκού Λαού στο Beit Hatfutsot και τον Dor Saar-Man, 21-04-2019.

Το πογκρόμ του Φαρχούντ (Farhud) στη Βαγδάτη το 1941 (Credit: Beit Hatfutsot, Κέντρο Οπτικής Καταγραφής Όστερ, μέρος της Συλλογής Οτνιέλ Μαργκαλίτ, Αρχείο του Γιτζάκ Μπεν Τσβι).

Το πιο τραυματικό γεγονός στη συλλογική μνήμη των Ιρακινών Εβραίων έλαβε χώρα την Άνοιξη του 1941 – το πογκρόμ της Βαγδάτης που έμεινε γνωστό με το όνομα Φαρχούντ. Στην εβραϊκή γιορτή του Σαβουότ, 180 άνθρωποι δολοφονήθηκαν βάναυσα, χιλιάδες ακόμα τραυματίστηκαν και βιάστηκαν, καταστήματα και συναγωγές λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν. Η επίθεση στην ανθηρή και ειρηνική εβραϊκή κοινότητα της πόλης αναφέρεται συνήθως ως το γεγονός που πυροδότησε τη μετανάστευση των Ιρακινών στο Ισραήλ. Αλλά σπάνια τίθεται το ερώτημα: πως μπορούσε καταρχήν να συμβεί ένα τέτοιο πογκρόμ στο Ιράκ – ένα μέρος όπου οι Εβραίοι ζούσανε εν ειρήνη για αιώνες, μια χώρα που δεν φαινόταν να ταλανίζεται από τις αντισημιτικές νόρμες; Μια εξέταση στο ιστορικό περιβάλλον της εποχής αποκαλύπτει τα αίτια του Φαρχούντ: τα αντιτιθέμενα συμφέροντα της ιρακινής κυβέρνησης και της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, η επιρροή της ναζιστικής Γερμανίας στη χώρα, τα εσωτερικά κινήματα των Αράβων και η διαμάχη μεταξύ των Ιρακινών διανοουμένων. Οι ατυχείς Εβραίοι πιάστηκαν στη μέση όλων αυτών. Ο ιστορικός Νισίμ Καζάζ (Nissim Kazzaz) έχει ερευνήσει τον ιρακινό εβραϊσμό και κατάφερε να αποδώσει το ιστορικό πλαίσιο του πογκρόμ του Φαρχούντ. Μέχρι τη δεκαετία του 1920 δεν υπήρχε καμιά σημαντική ένδειξη αντισημιτισμού στο Ιράκ. Παλιοί περιορισμοί της Οθωμανικής περιόδου καταργήθηκαν στον 20ό αιώνα και η εγκατάσταση της Βρετανικής Εντολής μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο σύντομα άλλαξε τις συνθήκες ζωής των Εβραίων προς το καλύτερο. Ωστόσο, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε κι άλλες συνέπειες μαζί του. Η ιρακινή ελίτ ανακάλυψε «Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», ένα πλαστό κείμενο που μεταφράστηκε αποσπασματικά από τα ρωσικά στα αραβικά. Νέα κινήματα βρίσκονταν σε άνοδο εκείνη την περίοδο στο Ιράκ, κάποια από τα οποία υποστήριζαν ότι όσο οι Εβραίοι δεν είχαν κάποια εθνική φιλοδοξία, αποτελούσαν μέρος του ιρακινού έθνους χωρίς κανένα πρόβλημα.

Οι Εβραίοι σε μια συναγωγή περιμένουν στην ουρά για να αποποιηθούν της ιρακινής τους υπηκοότητας ώστε να μεταναστεύσουν το Ισραήλ, στη Βαγδάτη τον Μάρτιο του 1950 (Credit: Beit Hatfutsot, the Oster Visual Documentation Center, courtesy David Petel).

Όμως άλλα κινήματα, όπως του Αλ Ιστικλάλ, είχαν διαφορετική άποψη. Θεωρώντας την ιρακινή εθνικότητα αραβική και μουσουλμανική, δεν περιλάμβαναν σε αυτήν μειονότητες όπως τους Εβραίους. Επισήμως, αφότου το Ιράκ κέρδισε την ανεξαρτησία του από τους Βρετανούς το 1932, οι Εβραίοι θεωρούνταν Ιρακινοί πολίτες αλλά κάποιες φωνές μέσα στη χώρα πάντοτε επιχειρηματολογούσαν ενάντια στην ενσωμάτωσή τους. Το «ο Αγών μου» και άλλα Παράλληλα, ο κόσμος υφίστατο βαθιές αλλαγές. οι φασίστες ηγέτες ανέβαιναν στην Ευρώπη, όμως ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι είχαν υποστηρικτές ακόμα και μέσα στην ιρακινή ελίτ η οποία μισούσε τους Βρετανούς. Ακόμη και μετά την ανεξαρτησία, οι Βρετανοί διατηρούσαν ορισμένα προνόμια στη χώρα, ιδιαίτερα στις εμπορικές συναλλαγές μέσω του Ιράκ, στα οποία οι Ιρακινοί εθνικιστές δεν ήθελαν να υποκύψουν. Επέμεναν ότι το Ιράκ θα έπρεπε να δημιουργήσει μια στενή σχέση με τη Γερμανία αντί να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τη Βρετανία. Εντωμεταξύ, το βιβλίο «ο Αγών μου» του Χίτλερ και οι λόγοι του μεταφράζονταν στα αραβικά και Γερμανοί δάσκαλοι έφτασαν στο Ιράκ για να διασπείρουν αντισημιτική προπαγάνδα. Οι ιρακινές εφημερίδες τοποθετούνταν όλο και περισσότερο υπέρ της Γερμανίας, ειδικά μετά το 1939. Θεωρούσαν, για παράδειγμα, ότι οι Ιρακινοί Εβραίοι και οι Σιωνιστές ήταν το ένα και το αυτό, ότι ο παγκόσμιος εβραϊσμός σχεδίαζε να καταστρέψει το ένδοξο έθνος του Ιράκ και ότι οι Εβραίοι πρέπει να εξαφανιστούν από τη δημόσια ζωή. Με τη βοήθεια των Γερμανών, ιδρύθηκε το θρησκευτικό κίνημα της Αλ-Φατβά (Al-Fatwa). Ενστερνιζόταν την αυστηρή τήρηση των ισλαμικών κανόνων και πρακτικών εκ μέρους όλων των πολιτών και εμπνεόταν από τη χιτλερική νεολαία. Σε μια δεδομένη στιγμή, όλοι οι δάσκαλοι κι οι μαθητές εξαναγκάστηκαν να συμμετάσχουν στο κίνημα – ακόμη και οι Εβραίοι. Το 1939 ο Μεγάλος Μουφτής της Ιερουσαλήμ, Χατζ Αμίν αλ-Χουσείνι (Haj Amin al-Husseini) εγκαταστάθηκε στο Ιράκ, υιοθέτησε μια πολιτική πιέσεων υπέρ της Γερμανίας και διέδωσε το μίσος εναντίον των Εβραίων.

Οι Ιρακινοί Εβραίοι φτάνουν στη Βρετανική Εντολή της Παλαιστίνης μετά το πογκρόμ του Φαρχούντ στη Βαγδάτη το 1941 (Credit: Beit Hatfutsot, the Oster Visual Documentation Center, courtesy Moshe Baruch).

Η ένταση έβραζε την 1η Απριλίου του 1941. Μέχρι εκείνη την ημέρα το Ιράκ δεν βοηθούσε τους Βρετανούς αλλά ούτε και τους Γερμανούς με κάποιον άμεσο τρόπο. Τελικά, ο πρωθυπουργός Ρασίντ Αλί (Rashid Ali) αποφάσισε ότι ήρθε η στιγμή να αλλάξει συμμάχους. Εξαπέλυσε ένα πραξικόπημα εναντίον των φιλο-βρετανικών αρχών της χώρας και έπειτα ανακοίνωσε ότι το Ιράκ δεν θα βοηθούσε πια τα βρετανικά αεροπλάνα να γεμίσουν καύσιμα και επιπλέον η Βρετανία θα μπορούσε καν πλέον να στείλει βρετανικά στρατεύματα στις βάσεις της στο Ιράκ. Μέχρι τα τέλη του Απρίλη οι Βρετανοί είχαν επιτεθεί στον ιρακινό στρατό, ο οποίος τώρα πια υποστηριζόταν από τους Γερμανούς πιλότους της Λουφτβάφε (Luftwaffe). Η Βρετανική Ανασύνταξη Τον Μάιο οι Βρετανοί πολέμησαν τις ιρακινο-γερμανικές δυνάμεις και βοηθήθηκαν από εβραϊκές στρατιωτικές ομάδες με έδρα στη Βρετανική Εντολή της Παλαιστίνης, όπως η Ιργκούν. Σε μια επιχείρηση στο Ιράκ, ο αρχηγός της Ιργκούν Νταβίντ Ραζιέλ (David Raziel) σκοτώθηκε από τους Γερμανούς και το σώμα του κρατήθηκε από τους Ιρακινούς μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Τελικά, με την υποστήριξη των ινδικών δυνάμεων, οι Βρετανοί ανάγκασαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν και τον Μάιο εκείνης της χρονιάς 30 Ιρακινοί αξιωματούχοι με φιλική στάση προς τη Γερμανία το έσκασαν προς το Ιράν. Οι διάδοχοί τους υπέγραψαν τα έγγραφα της παράδοσής τους στη Βρετανία. Από αυτό το σημείο οι Εβραίοι βρίσκονταν σε άμεσο κίνδυνο. Η υπογραφή της συμφωνίας παράδοσης δήλωνε ότι οι Βρετανοί θα έμπαιναν στη Βαγδάτη σε δύο ημέρες. Το θρησκευτικό κίνημα της Αλ-Φατβά είδε ένα παράθυρο ευκαιρίας να ξεσηκώσει τις μάζες και να ρίξει το φταίξιμο της στρατιωτικής αποτυχίας του Ιράκ απέναντι στη Βρετανία, στους Εβραίους. Σημάδεψαν τα σπίτια των Εβραίων με κόκκινο χρώμα και την επόμενη μέρα, κατά την 1η Ιουνίου, ο όχλος άρχισε να εξεγείρεται εναντίον των Εβραίων – η πρώτη τέτοια εξέγερση που εμφανίστηκε ποτέ στο Ιράκ. Οι εξεγερμένοι κατέστρεψαν συναγωγές και δολοφόνησα, βίασαν και τραυμάτισαν ανθρώπους – δεν χαρίστηκαν στους γέρους ούτε στα παιδιά. Ο όχλος χρησιμοποίησε κάθε είδους όπλα και επίσης πατήσανε κόσμο με αυτοκίνητα. Αλλά κάποιοι Εβραίοι κρύφτηκαν από τους Μουσουλμάνους γείτονές τους, που έθεσαν τον εαυτό τους σε μεγάλο κίνδυνο.

Μια διμοιρία στρατιωτών σε υποχρεωτική στρατιωτική θητεία που επιβλήθηκε σε λυκειόπαιδα από τον Ιρακινό στρατό στη Βαγδάτη του 1940. Το ένα τέταρτο αυτών των στρατολογημένων ήταν Εβραίοι. (Credit: Beit Hatfutsot, the Oster Visual Documentation Center, courtesy the Sehayek family).

Η σφαγή τελείωσε μονάχα όταν οι Βρετανοί μπήκαν στην πόλη. Οι Βρετανοί στην πραγματικότητα γνώριζαν για το πογκρόμ μια μέρα νωρίτερα και δεν προσπάθησαν να το αποτρέψουν. Όπως συνέβη και με τις ντόπιες αρχές, έτσι κι αυτοί προτιμούσαν οι μάζες να εκτονώσουν την οργή τους. Μετά το Φαρχούντ, οι ιρακινές αρχές διεξήγαγαν έρευνες, έριξαν το φταίξιμο στους εθνικιστές και εκτέλεσαν και μερικούς αξιωματικούς του στρατού που ενεπλάκησαν στα γεγονότα. Ο Χουσείνι, ο μουφτής, επίσης αναφέρθηκε στην έρευνα και η γερμανική εμπλοκή αναγνωρίστηκε μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν. Ένα μνημείο προς τιμήν των θυμάτων θεμελιώθηκε στη Βαγδάτη αλλά ακόμη και έτσι το πογκρόμ του Φαρχούντ πυροδότησε τη μαζική μετανάστευση των Ιρακινών Εβραίων. Μεταξύ 1950 και 1952 το Ισραήλ με την Επιχείρηση Εζρά (Ezra) και την Επιχείρηση Νεχεμία (Nehemiah) έφεραν στο νεότευκτο κράτος 120.000 ανθρώπους – το 90% των Ιρακινών Εβραίων. Για το Μουσείο του Εβραϊκού Λαού Beit Hatfutsot επισκεφτείτε την παρακάτω ιστοσελίδα www.bh.org.il Για το μπλογκ του μουσείου, δείτε εδώ: www.bh.org.il/category/blog-items Πηγή: https://www.haaretz.com/israel-news/the-nazi-fueled-pogrom-that-triggered-iraqi-jews-flight-1.5730671

129 views0 comments
bottom of page