Ως αιχμάλωτος πολέμου, ο Γιακόβ Φούξμαν (Yaakov Fuxman) απέφυγε την πορεία θανάτου και κατάφερε να φτάσει στην πατρίδα του, στη βρετανική Παλαιστίνη. Αλλά ποιο ήταν εκείνο το τριών μηνών παιδί για το οποίο έγραψε; Haaretz. Του Ofer Aderet, 23 Δεκεμβρίου 2019.
Ο Γιακόβ Φίξμαν (Fiksman), έπειτα Φούξμαν (Fuxman), δεν μιλούσε πολύ για τη δραματική του απόδραση από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου. «Ο παππούς μου, που έλεγε πολλές ιστορίες, είχε να πει λίγα για εκείνη την εποχή», λέει ο εγγονός του Φούξμαν, Ρόνεν (Ronen). Προκύπτει ότι ο παππούς δεν μιλούσε πολύ για τις αναμνήσεις του, αλλά τις έγραφε όσο ήταν ακόμα φρέσκιες. Χρησιμοποιώντας σπιρτόκουτα και πακέτα τσιγάρων ως χάρτινες επιφάνειες, έγραψε για την εποχή που ήταν αιχμάλωτος πολέμου (POW) σε ένα γερμανικό στρατόπεδο.
«Όσο ζούσε, κανείς δεν επιτρεπόταν να δει τα ημερολόγια του», λέει ο Ρόνεν, ο οποίος ζει σήμερα στην Ιερουσαλήμ. Μετά τον θάνατο του Φούξμαν το 1992, ο μεγάλος του γιος βρήκε τα τετράδιά του και άρχισε να τα διαβάζει. Αλλά πέθανε και εκείνος και τα τετράδια εξαφανίστηκαν και πάλι.
«Για χρόνια, μια φήμη τριγυρνούσε στην οικογένεια ότι τα τετράδια του παππού περιείχαν κάποιο ίχνος ότι υπήρχε και ακόμα ένας συγγενής μας τον οποίο δεν είχαμε γνωρίσει ποτέ. Αλλά δεν δίναμε καμία σημασία σε αυτό. Πάντα πιστεύαμε ότι ήταν ακόμα μία απίθανη ιστορία του παππού». Πριν λίγα χρόνια, ο Ρόνεν πήγε να λύσει το μυστήριο και τελικά βρήκε τα δύο χαμένα τετράδια. Προς μεγάλη του έκπληξη, η πρώτη σελίδα έγραφε στα εβραϊκά: «Πρέπει να δω το παιδί μου σύντομα. Τον άφησα όταν ήταν τριών μηνών. Δεν θα ξέρει τον πατέρα του, αλλά πόσο πολύ τον αγαπώ, πόσο θα ήθελα να αγκαλιάσω το παιδί μου».
Ο Fuxman, τότε ακόμα Fiksman, έγραφε για την «καημένη» τη γυναίκα του, που δεν τον ήθελε να πάει στο στρατό: «Δεν την άκουσα και τώρα πόσο μεγάλη είναι η λύπη και ο πόνος μου. Αλλά μην ανησυχείς. Σύντομα θα ζήσουμε και πάλι μαζί, όπως τον παλιό καλό καιρό». Οπότε, λέει ο Ρόνεν, «αυτό δεν ήταν ούτε φήμη ούτε κάποια απίθανη ιστορία. Ο παππούς μου είχε γράψει ξεκάθαρα ότι του έλλειψε ο γιος του, τον οποίο άφησε τριών μηνών». Ο Ρόνεν έπειτα ξεκίνησε ένα «μεγάλο και εξαντλητικό» ταξίδι για να λύσει το μυστήριο, να μάθει που εξαφανίστηκε αυτό το μωρό. Το ταξίδι δεν έχει τελειώσει ακόμα.
Θεωρούμενος Νεκρός
Ο Φίξμαν γεννήθηκε στο Miedzyrzec της Πολωνίας, τότε κομμάτι της Ρώσικης Αυτοκρατορίας, στα τέλη του 1911. Το 1934 μετανάστευσε στη βρετανική Παλαιστίνη. Σε μια φωτογραφία μπορούμε να τον δούμε με τους φίλους τους στο νεολαιίστικο κίνημα Gordonia. Το 1939 ο Fiksman πήγε πίσω στην Πολωνία για να προσπαθήσει να τους πείσει να έρθουν και αυτοί στην Πολωνία. «Αρνήθηκαν και το πικρό τους τέλος είναι γνωστό», λέει ο Ρόνεν.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε όσο ο Fiksman ήταν στην Πολωνία, αλλά κάπως κατάφερε να ξεφύγει μέσω Οδησσού, επιβιβαζόμενος σε ένα καράβι που πήγαινε πίσω στην πατρίδα το 1940. Ο Ρόνεν βρήκε ένα άρθρο για αυτό το πλοίο στην εφημερίδα «Davar», η οποία μετέδιδε τα νέα για τη μοίρα των Εβραίων της Παλαιστίνης που έτυχε να επισκέπτονται την Ευρώπη την εποχή που εισέβαλαν οι Ναζί.
«Προσοχή άνθρωποι από το Miedzyrzec .... ο Γιακόβ Φούξμαν γύρισε στη χώρα και ζει πια στο Τελ Αβίβ, στην οδό George Elliot, στον αριθμό 10, με τους Κλούγκμαν». Το Fuxman ήταν το νέο του όνομα, άλλαξε το συλλαβισμό. Δεν έμεινε όμως και πάλι για πολύ στη χώρα. Το Νοέμβριο κατατάχθηκε στο Βρετανικό Στρατό και έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις των πιονέρων. Στάλθηκε με τους συντρόφους του στην Ελλάδα, όπου τους συνέλαβαν οι Γερμανοί τον Απρίλιο του 1941.
Δεκαετίες αργότερα, ο Ρόνεν ήρθε σε επικοινωνία με μια οργάνωση οικογενειών απελευθερωμένων αιχμαλώτων πολέμου από τη μονάδα του παππού του και απέκτησε πρόσβαση σε πολλά έγγραφα. Φαίνεται ότι ο παππούς και οι σύντροφοί του συνελήφθησαν, οι περισσότεροι από αυτούς μπήκαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου στην κατεχόμενη Πολωνία, όπου βασανίστηκαν και θανατώθηκαν μέσα από πορείες θανάτου. Εκατοντάδες πέθαναν αλλά ο Φούξμαν, με το νέο πλέον όνομά του, πήρε τη μοίρα στα χέρια του. Απέδρασε από το στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου έξι εβδομάδες αφότου συνελήφθη, μία μόλις μέρα πριν διαλυθεί το στρατόπεδο. Για τα επόμενα δύο χρόνια περιπλανιόταν στα δάση των Βαλκανίων για να αποφύγει τους Ναζί. Έγραψε τις περιπέτειές του σε πακέτα τσιγάρων, σπιρτόκουτα και άλλα χαρτιά που έβρισκε στο δάσος. Και συνέθεσε δύο ρομαντικά ποιήματα, το ένα προς μια άγνωστη γυναίκα. Το άλλο ποίημα μιλάει για τη νοσταλγία του για την «πατρίδα και το σπίτι του… ενώ περιπλανιέται ασταμάτητα». Αναρωτιέται τι μεγάλο έγκλημα διέπραξε για να υφίσταται μια τέτοια μοίρα.
Πίσω στην Παλαιστίνη, την ίδια ώρα, θεωρούταν νεκρός. Ο Ρόνεν βρήκε ακόμα και το όνομα και τον σειριακό αριθμό του παππού του σε μια λίστα Βρετανών νεκρών από τον πόλεμο που δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι του 1941 στην εφημερίδα «The Palestine Post». Δύο μέρες αργότερα, αυτό το όνομα και αυτός ο σειριακός αριθμός εμφανίστηκαν σε μια μεγάλη λίστα αγνοούμενων στρατιωτών στην Παλαιστίνη. Αλλά τον Αύγουστο του 1943 παρουσιάστηκε στα βρετανικά στρατιωτικά τάγματα στη Συρία. Αργότερα επέστρεψε στην Παλαιστίνη όπου παντρεύτηκε την Shoshana Kopman. Ο Γιακόβ και η Σοσάνα είχαν τρία παιδιά, ένα από τα οποία ήταν ο πατέρας του Ρόνεν.
Μια γυναίκα από το Kielce
Αλλά ποιο ήταν το μωρό που πεθύμησε να δει αφού κατατάχτηκε στον Βρετανικό Στρατό; Η έρευνα του Ronen δέχτηκε κάποια βοήθεια από ερευνητές της ισραηλινής τηλεοπτικής σειράς «Lost» (Χαμένοι) που παρουσιάζει ο Tzufit Grant, αλλά και από ακροατές του ραδιοφωνικού προγράμματος του Izzi Mann στο οποία αναζητούνται χαμένοι συγγενείς. Αποδεικνύεται ότι ο Yaakov ήταν παντρεμένος πριν παντρευτεί τη γιαγιά του Ρόνεν. Τον Μάιο του 1939, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στην οικογένειά του στη Βαρσοβία, παντρεύτηκε μια γυναίκα με το όνομα Σάρα Κλούγκμαν, από το Kielce στο Νότο. Ήρθαν στην Παλαιστίνη μαζί το 1940, στοιχεία για το οποίο γεγονός βρήκε ο Ronen μέσα από τη λίστα επιβατών του πλοίου που τους έφερε εδώ, το οποίο ξεκίνησε από την Κωστάντζα της Ρουμανίας. Ο Ρόνεν βρήκε επίσης λεπτομέρειες για τον πρώτο γάμο του παππού του στον προσωπικό φάκελό του στον Βρετανικό Στρατό, ο οποίος βρέθηκε σε ένα αρχείο στη Σκωτία.
Εκεί έγινε ξεκάθαρο γιατί το άρθρο της «Davar» σημείωνε ότι ο Φούξμαν ζούσε «με τους Κλούγκμαν». Οι Κλούγκμαν ήταν προφανώς οι γονείς της πρώτης του συζύγου, στων οποίων το σπίτι ζούσε το ζευγάρι με το νέο τους μωρό, ενώ ο Φούξμαν ήταν στον βρετανικό στρατό. Στο στρατιωτικό του φάκελο μια άλλη διεύθυνση εμφανίζεται (Οδός Sheinkin, Τελ Αβίβ), αλλά και εκεί γράφεται ότι ζει με τους Κλούγκμαν. Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε ότι το ζευγάρι εν τέλει χώρισε. Εδώ ο Ρόνεν βρήκε μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια. Σύμφωνα με τα αρχεία της αρχιραβινείας του Τελ Αβίβ, τα οποία βρίσκονται στα Σιωνιστικά Αρχεία, το ζευγάρι χώρισε στις 20 Φεβρουαρίου του 1942, την ημέρα που ο Φούξμαν κηρύχθηκε αγνοούμενος και θεωρούμενος νεκρός. «Είναι αδύνατον να ήταν παρών όταν βγήκε το διαζύγιο», συμπεραίνει ο Ρόνεν. «Είναι πολύ πιθανόν ο γάμος να ακυρώθηκε», έτσι ώστε η πρώτη σύζυγος του Φούξμαν να μη δεσμεύεται από τον γάμο της από τη στιγμή που είναι άγνωστο το που βρίσκεται.
Στις 30 Μαρτίου του 1944 ο προσωπικός στρατιωτικός φάκελος του Φούξμαν ανανεώθηκε και πάλι, αυτή τη φορά για να συμπεριλάβει τον γάμο του με τη Σοσάνα. Αλλά η ερώτηση-κλειδί παραμένει ανοιχτή: τι συνέβη στο μωρό που ήταν το παιδί του Γιακόβ Φούξμαν και της πρώτης του συζύγου Σάρα;
Ο Ρόνεν συνέχισε να ψάχνει, αναζητώντας ίχνη της Σάρα και ελπίζοντας ότι πήρε το μωρό μαζί της μετά το διαζύγιο. Βρήκε έπειτα μια αναφορά της αρχιραβινείας για έναν γάμο: τον Μάρτιο του 1946 η Σάρα παντρεύτηκε κάποιον Eliezer Landau. «Υποθέτω ότι πήρε το αγοράκι μαζί της, καθώς ψάξαμε για χαρτιά υιοθεσίας αλλά δεν βρήκαμε τίποτα». Ο Ρόνεν έψαξε για ένα πιστοποιητικό περιτομής του πρωτότοκου του Γιακόβ και της Σάρα αλλά δεν βρήκε κανένα. Ούτε οι παλιοί κάτοικοι της γειτονιάς θυμούνται να είχαν κάποιο παιδί ο Γιακόβ και η Σάρα Φούξμαν. Η Σάρα πέθανε το 1978 και είναι θαμμένη στο Holon, κοντά στο Τελ Αβίβ. «Ελπίζαμε να βρούμε κάποια αναφορά στα παιδιά της στο σημείωμα θανάτου πάνω στην ταφόπλακά της, αλλά ούτε και εκεί εμφανίστηκε κάτι», λέει ο Ρόνεν. Η τελευταία του ελπίδα ήταν να βρει αναφορές στους κληρονόμους της στη διαθήκη της, αλλά δεν ανέφερε πουθενά κάποιον γιο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Ρόνεν, αυτό το παιδί γεννήθηκε ανάμεσα στο Νοέμβριο του 1940 και τον Απρίλιο του 1941. Αν είναι ακόμα ζωντανός, θα είναι σήμερα 77 ή 78 ετών. Ο Ρόνεν ελπίζει ότι με αυτό το άρθρο ίσως μπορέσει να βρει έναν θείο του χαμένο από παλιά. «Μου αρέσει που έψαξα ένα τεράστιο και συναρπαστικό κομμάτι της οικογενειακής μου ιστορίας», λέει. «Και δεν μπορώ να πάψω να αναρωτιέμαι γιατί ο παππούς μου το έκρυψε αυτό από ολόκληρη την οικογένεια».
Ofer Aderet, Ανταποκριτής της Haaretz.