Η Μιχάλ Γκάρμποβιτς (Michal Garbovitz) που οι πάντες απέφευγαν σε όλη της την τραγική της ζωή επειδή ήταν εργάτρια του σεξ και ιδιοκτήτρια μπουρδέλου με Άραβες φίλους, πλέον υμνείται για τη βοήθεια που πρόσφερε στην οργάνωση Χαγκανά (Haganah). Haaretz. Του Ofer Aderet, 27-05-2020.
«Μια Εβραία γυναίκα πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε θανάσιμα χτες στην Τιβεριάδα», ανέφερε η εβραιόγλωσση εφημερίδα Χαμποκέρ (Haboker) την 1η Μαίου του 1939, προσθέτοντας «η Batya Michal, 30 ετών, δολοφονήθηκε [στις 30 Απριλίου] ενώ περπατούσε στην οδό Hashalom στην Τιβέρια.» Σύμφωνα με μια άλλη εφημερίδα, την Νταβάρ (Davar), «η Bachia Michal, 30 ετών, δολοφονήθηκε στην παλιά πόλη της Τιβεριάδας από έναν Άραβα που την πυροβόλησε πέντε φορές με ένα αυτόματο πιστόλι ενώ στεκόταν στο μπαλκόνι του σπιτιού της.» Σε μια Τρίτη αναφορά, στην καθημερινή της Χαμασκίφ (Hamashkif) «ένας Άραβας της επιτέθηκε, ρίχνοντάς της δύο σφαίρες ενώ περπατούσε στην αγορά το πρωί. Πέθανε αργότερα στο νοσοκομείο.»
Η σκηνή του εγκλήματος και το όνομα του θύματος ποικίλλουν από αναφορά σε αναφορά, αλλά δύο γεγονότα παραμένουν αδιαμφισβήτητα: το θύμα ήταν μια Εβραία γυναίκα και ο δολοφονός Άραβας. Στο κείμενο που υπάρχει στην ιστοσελίδα του Izkor, εις ανάμνηση των μελών των οργανώσεων άμυνας και ασφαλείας που σκοτώθηκαν εν ώρα υπηρεσίας, το όνομά της εμφανίζεται ως «Μιχάλ Γκάρμποβιτς» (μεταξύ των πολλών ονομάτων και ψευδωνύμων, των οποίων βέβαια η πηγή είναι ασαφής, τα «Bahia», “Bhaya”, “Batya”, “Macho”, “Mako”).
Το βιογραφικό κείμενο στην ιστοσελίδα περισσότερα αποκρύπτει παρά αποκαλύπτει. Η Γκάρμποβιτς περιγράφεται σαν μια «καλοστεκούμενη και όμορφη» γυναίκα που «πέρασε στο πλευρό των Αράβων και έζησε στην Παλιά Πόλη της Τιβεριάδας.» Για αυτό τον λόγο «αποξενώθηκε από την οικογένειά της.» Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της Αραβικής Εξέγερσης του 1936-1939 ενάντια στις βρετανικές δυνάμεις, εκείνη «εκμεταλλεύτηκε τις επαφές της με τους Άραβες και τους Βρετανούς αστυνομικούς ώστε να αποσπάσει ζωτικές πληροφορίες τις οποίες μετέφερε στην Χαγκανά,» την παράνομη στρατιωτική οργάνωση που υπήρχε πριν δημιουργηθεί το κράτος του Ισραήλ και αργότερα μετατράπηκε στον ισραηλινό στρατό, τις Δυνάμεις Άμυνας του Ισραήλ. Η Χαγκανά «κέρδισε πολλά από τα νέα της και ως αποτέλεσμα αυτών πολλές δολοφονίες και καταστροφές αποτράπηκαν στην πόλη.»
Το σύντομο κείμενο εξηγεί επίσης ότι αναγνωρίστηκε από τους Άραβες ο ρόλος της στις ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις: «Οι Άραβες την υποπτεύθηκαν και… όταν στεκόταν στο μπαλκόνι του σπιτιού της, πυροβολήθηκε από έναν Άραβα, μέλος συμμορίας, και σκοτώθηκε. Ο φόνος της συγκλόνισε την …Χαγκανά.» Η τραγική και ασυνήθιστη ιστορία της Γκάρμποβιτς είναι μόλις μία από τις 23.816 που έχει επισήμως αναγνωριστεί μέχρι σήμερα από το Υπουργείο Άμυνας. Αποτελεί μια μικρή, ξεχασμένη σταγόνα σε μια θάλασσα ιστοριών ηρωισμού, εθνικών τραγωδιών και προσωπικών αφηγήσεων που έχουν εισαχθεί στα βιβλία ιστορίας – μια μόλις από τις 23,816 πέτρες πάνω στις οποίες έχουν χαραχτεί αιώνια τα ονόματα των πεσόντων του Ισραήλ στο πάνθεον της εθνικής μνήμης στο Όρος Χερτζλ της Ιερουσαλήμ.
Σήμερα, 80 χρόνια μετά τη δολοφονία της Γκάρμποβιτς, πέρυσι, στην περίσταση των εκατοστών γενεθλίων της Χαγκανά, η πλήρης ιστορία της αξίζει να ειπωθεί. Βρίθει εξάλλου από πολλές λεπτομέρειες που η ιστοσελίδα της Izkor δεν θα επέτρεπε στον εαυτό της να παράσχει.
Ένας κλέφτης και μια χορεύτρια
Η Μιχάλ Γκάρμποβιτς γεννήθηκε στην Τιβεριάδα το 1909. Ο πατέρας της, Μίκαελ Γκάρμποβιτς (Γκαρμπβιτς), μετανάστευσε στην Οθωμανική Παλαιστίνη στις αρχές του αιώνα από κάπου στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Στην Τιβεριάδα παντρεύτηκε την Μασούντα που είχε γεννηθεί στο Μαρόκο και η οποία είχε έξι παιδιά. Ο πατέρας της Γκάρμποβιτς πέθανε στο τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν εκείνη ήταν ακόμα παιδί, σε συνθήκες όχι εξολοκλήρου ξεκάθαρες. Η δισέγγονή του ανακαλεί ότι άκουγε πως ληστεύτηκε και δολοφονήθηκε σε ένα υπερπόντιο ταξίδι, ενώ μάζευε χρήματα για την εβραϊκή κοινότητα της Τιβεριάδας. Ο τόπος ταφής του είναι ακόμη άγνωστος.
Η Μιχάλ παρακολούθησε ένα σχολείο που ανήκε στο δίκτυο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Αλιάνς Ισραελίτ (Alliance Israelite) και έγινε χορεύτρια. Η ιστοσελίδα του Izkor σημειώνει ότι αργότερα «πέρασε στο πλευρό των Αράβων και έζησε μαζί τους στην Παλιά Πόλη της Τιβεριάδας» - και για αυτό η οικογένειά της την απέφευγε. Πράγματι, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, «ντρέπονταν για εκείνη». Άλλες μαρτυρίες λένε ότι τα εβραιόπουλα την πειράζανε στους δρόμους της Τιβεριάδας, ενώ οι Άραβες την φωνάζανε «τσούλα».
Οι ασυνήθιστες περιστάσεις της δολοφονίας της περιγράφονται σε διάφορα αρχεία. Για τον ρόλο της, τα Ιστορικά Αρχεία της Χαγκανά έχουν μια αναφορά γραμμένη εκ μέρους ενός αξιωματούχου ασφαλείας, του Χαίμ Κιριάτι (Haim Kiryati): «Η Μπάχια Μιχάλ (Bahia Michal), μια Εβραία τραγουδίστρια και χορεύτρια σε αραβικό καφέ δολοφονήθηκε στην Παλιά Πόλη κοντά στο μέρος που δούλευε. Οι Άραβες την υποπτεύθηκαν ότι είχε σχέσεις με την Χαγκανά και την αστυνομία.» Σε μια άλλη αναφορά, που γράφει κάποιος Μπιν Νουν (Bin Nun), σημειώνει ότι «ο Αμπντουλάχ Χαμαμζί συνελήφθη για τη δολοφονία της πόρνης Μπάχια και αθωώθηκε.»
Και ακόμη ένα άλλο έγγραφο αναφέρει το όνομα ενός επιπλέον υπόπτου στην υπόθεση, του Αχμάντ Τζαμάλ – «ενός γνωστού κλέφτη, από αυτούς που καίνε εβραϊκά σπίτια και ρίχνουν βόμβες» - ο οποίος λέγεται ότι «σκότωσε την Μπάχια Μιχάλ, συνελήφθη και ελευθερώθηκε.» Σύμφωνα με την ίδια αναφορά, το άτομο που ήταν υπεύθυνο για την απελευθέρωση του κατηγορούμενου για τη δολοφονία ήταν ένας αρκετά γνωστός δικηγόρος της Τιβεριάδας, ο Σούντκι Τβέρι, που ήταν και επικεφαλής της τοπικής Αραβικής Εθνικής Επιτροπής και επίσης διευθυντής του παραρτήματος της Αραβικής Τράπεζας στην Τιβεριάδα.
Ήταν η Γκάρμποβιτς – η οποία ποτέ δεν αναφέρεται με το επίθετό της στις αναφορές της εποχής, αλλά μόνο με τα ψευδώνυμά της -–"χορεύτρια σε αραβικό καφέ;“ Ήταν μια «πόρνη»; Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε από τα διαθέσιμα έγγραφα, αλλά είξναι προφανές ότι η φράση «οι επαφές της» στην ιστοσελίδα του Izkor αναφέρεται σε σωματικές επαφές μεταξύ διαφορετικών φύλων – και όχι σε λεκτικές διαπραγματεύσεις.
Κομμάτια που λείπουν
Τα κομμάτια του παζλ που λείπουν, μας παρέχονται σε ένα βιβλίο που έχει γράψει ένας αξιωματικός της Χαγκανά, ο Ναχούμ Αβ (Nahum Av), με τίτλο «Η Μάχη για την Τιβεριάδα» (Εκδόσεις Υπουργείου Αμύνης, 1991, στα εβραϊκά). Ο Av πήρε μέρος στην απελευθέρωση της Τιβεριάδας τον Απρίλιο του 1948, ως στρατιωτικός διοικητής στην Παλιά Πόλη, έφτασε να γίνει αντισυνταγματάρχης στον εκκολαπτόμενο τότε ισραηλινό στρατό (I.D.F.) και θήτευσε επίσης ως αντιδήμαρχος Τιβεριάδας.
Ο Αβ ήταν μόλις 16 όταν δολοφονήθηκε η Γκάρμποβιτς αλλά ήδη από αυτή την ηλικία η Χαγκανά του είχε αναθέσει καθήκοντα φύλακα. Μια εβδομάδα μετά τον φόνο της, ο αδερφός του πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε από έναν Άραβα. Την ίδια εκείνη μέρα, ένας νεαρός Άραβας πυροβολήθηκε και πέθανε μέσα στην πόλη. Ο Αβ συνελήφθη ως ύποπτος για τον φόνο αυτόν με κίνητρο την εκδίκηση για τον αδερφό του και δικάστηκε και καταδικάστηκε από τους Βρετανούς σε ισόβια κάθειρξη. Μετά από επτά χρόνια στις φυλακές της Άκερ (Acre), του δόθηκε χάρη και απελευθερώθηκε κατά την περίσταση της λήξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα τρία χρόνια της Αραβικής Εξέγερσης ήταν μια έντονη περίοδος στην Τιβεριάδα, μια πόλη ανάμεικτη με Εβραίους και Άραβες, και με Εβραίο δήμαρχο, τον Ζακί Αλχαντίφ (Zaki Alhadif). Στις 2 Οκτωβρίου του 1938, έλαβε χώρα μια σφαγή εναντίον των Εβραίων της πόλης, κατά την οποία 19 άτομα δολοφονήθηκαν, συμπεριλαμβανόμενης μιας μάνας με τα πέντε παιδιά της και μιας ακόμα τετραμελούς οικογένειας. Μια συναγωγή επίσης κάηκε λόγω εμπρησμού. Στο τέλος του μήνα, ο δήμαρχος Αλχαντίφ δολοφονήθηκε. Ήταν μέσα σε αυτή την τεταμένη ατμόσφαιρα που ενεργούσε η Γκάρμποβιτς.
Στο βιβλίο του ο Αβ –ο οποίος πέθανε το 2015– έγραψε: «Στην Τιβεριάδα της εποχής που ήταν μια μεικτή εθνικά πόλη, μια όμορφη Εβραία γυναίκα με το όνομα Μπαχία Μιχάλ ζούσε στην Παλιά Πόλη. Πολλοί σημαντικοί άνθρωποι της ισλαμικής κοινότητας της έκαναν χάρες και οι ντόπιοι Εβραίοι την απομόνωσαν και την εξοστράκισαν για την ντροπιαστική της στάση, όπως το λέγανε τότε. Γιατί η Μπαχία ήταν πόρνη και είχε το δικό της μπουρδέλο, αν και η ίδια δεν πήγαινε με όλους και δινόταν μονάχα σε λίγους υψηλόβαθμους του αραβικού πληθυσμού της Τιβεριάδας οι οποίοι και την προστάτευαν.» Η σύνδεση της Γκάρμποβιτς με τη Χαγκανά ξεκίνησε το 1936. Εκείνη την εποχή ήταν που οι διοικητές των αραβικών συμμοριών της περιοχής της Τιβεριάδας ξεκίνησαν να πηγαίνουν στο μπουρδέλο που λειτουργούσε η ίδια. Σύμφωνα με τον Αβ: «εκείνη ανακάλυπτε τις ταυτότητες των πελατών της και τον ρόλο τους στα ματοβαμμένα γεγονότα εναντίον του λαού της και πήρε την απόφαση να βοηθήσει τους δικούς τους στον πόλεμο εναντίον των εξεγερμένων.» Όταν συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να βοηθήσει την Χαγκανά, έστειλε ένα κρυφό μήνυμα στην οργάνωση μέσω ενός εβραιόπουλου, λέγοντας ότι ήταν έτοιμη να συνεργαστεί παρέχοντας πληροφορίες που μπορούσε να αποσπάσει από μέλη αραβικών συμμοριών που την επισκέπτονταν. Επιπλέον, προσφέρθηκε να παράσχει πληροφορίες από άλλους πελάτες επίσης: τους Βρετανούς. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, είχε και ένα πιστόλι – για το οποίο είχε άδεια οπλοφορίας – και έλεγε: «Με ξέρουν οι πάντες – κανείς δεν θα μου κάνει κακό.» Εξαιτίας του αμφισβητούμενου προφίλ της, η Υπηρεσία Πληροφοριών της Χαγκανά αποφάσισε να τη δοκιμάσει προτού τη στρατολογήσει. Ένας Εβραίος με το όνομα Γιάκοβ Μιζραχί (Yaakov Mizrahi) ντυμένος σαν Άραβας πήγε στο μπουρδέλο της Γκάρμποβιτς και συστήθηκε ως Μαχμούντ Αρτούλ, εφέντης υποτίθεται από την Ναμπλούς και με σχέσεις με τους ηγέτες των αραβικών συμμοριών. Είπε στην Γκάρμποβιτς ότι είχε έρθει στην πόλη για να ξεκουραστεί και να επισκεφτεί τις θερμές πηγές της Τιβεριάδας. Καθώς ανακαλεί τα γεγονότα στο βιβλίο του ο Αβ, ο Μιζραχί της είπε ότι ήθελε «να απολαύσει τις χάρες μιας όμορφης γυναίκας που είχε σπουδαία φήμη μεταξύ των αξιωματούχων της ισλαμικής κοινότητας της Τιβεριάδας.» Αρχικά η Γκάρμποβιτς τον απέρριψε και του έστειλε δύο άλλες γυναίκες από τον οίκο ανοχής. Εκείνος είπε όχι όμως και «έβγαλε ένα μάτσο χαρτονομίσματα από το πορτοφόλι του τα οποία τα έχωσε ανάμεσα στα στήθη της.» Η Γκάρμποβιτς αντέδρασε σε αυτή τη συμπεριφορά, αρνήθηκε τα χρήματα απαξιωτικά και απείλησε να τον πετάξει έξω. Φοβούμενος ότι θα αποτύχει στην αποστολή του, ο Μιζραχί απολογήθηκε και φεύγοντας τη χαιρέτησε ευγενικά. Επέστρεψε την επόμενη μέρα και αυτή τη φορά η Γκάρμποβιτς τον δέχτηκε στο ιδιαίτερο δωμάτιό της. Έπειτα τον προσκάλεσε να την επισκεφτεί πάλι την επόμενη μέρα την ίδια ώρα και εκείνος πήγε την ώρα του ραντεβού του. Έπειτα, αφού είχε νιώσει ότι κέρδισε την καρδιά της, της «αποκάλυψε» σημαντικά μυστικά, υποτίθεται για τις δουλειές και τις πράξεις των συμμοριών και της ζήτησε να τα κρατήσει μυστικά και να μην τα πει πουθενά.
Η Γκάρμποβιτς πέρασε το τεστ της Χαγκανά: το επόμενο πρωί επικοινώνησε με τον σύνδεσμό της στην οργάνωση και του είπε όσα είχε ακούσει από τον «εφέντη». Έτσι, για πολλά χρόνια, «υπηρέτησε πιστά τον λαό της, παρά τους κινδύνους στους οποίους εμπλεκόταν, περνώντας πληροφορίες που άκουγε από τους Άραβες που την επισκέπτονταν στο σπίτι της και συνωμοτούσαν να σπείρουν τον όλεθρο στους Εβραίους», γράφει ο Αβ. Ο Αβ πιστεύει ότι πολλές εβραϊκές ζωές σώθηκαν στην Τιβεριάδα χάρη στις προσπάθειες της Γκάρμποβιτς και πολλές επιθέσεις αποτράπηκαν. «Ακριβείς Πληροφορίες» Σύμφωνα με τον Χαίμ Χατσάβ (Haim Hatsav), έναν ντόπιο από την Τιβεριάδα που εξειδικεύεται στην ιστορική τεκμηρίωση για την πόλη, τρία ήταν τα μπουρδέλα που λειτουργούσανε στην πόλη κατά την περίοδο της Βρετανικής Εντολής. «Κάποιες από τις εργαζόμενες ‘στο αρχαιότερο επάγγελμα’ είχαν αρκετή πείρα στην απόσπαση πληροφοριών από τους πελάτες τους. Οι αναφορές που έφταναν από αυτά ‘τα ιδρύματα’ σχετικά με το τι συνέβαινε μεταξύ των Αράβων της Τιβεριάδας ήταν αρκετά ακριβείες και εξαιρετικά χρήσιμες», είπε στην Haaretz. Λίγα χρόνια πριν, ο Οντέντ Γιζραέλι (Oded Yisraeli), ένας συνταξιούχος ζωγράφος 87 ετών που έχει ένα μπλογκ για τους ισραηλινούς τάφους, ερεύνησε την οικογενειακή ιστορία της Γκάρμποβιτς. Σε σχέση με τη δραστηριότητα των σεξεργατριών της Τιβεριάδας στα τέλη της Οθωμανικής εποχής και κατά τη διάρκεια της περιόδου της Βρετανικής Εντολής, επισημαίνει ότι «οι πολεμικές συνθήκες, τα κυβερνητικά διατάγματα και μια επιδρομή από ακρίδες δημιουργήσανε μια οικονομική κρίση στη χώρα.» Προσθέτει ότι «πολλοί άνδρες στρατολογήθηκαν και άφησαν τις οικογένειές τους χωρίς κάποιον να τους παρέχει φαγητό. Η πείνα, η έλλειψη στέγης, οι πολλές ασθένειες, η μεγάλη θνησιμότητα και, από την άλλη μεριά, οι Τούρκοι αξιωματικοί και έπειτα οι Βρετανοί αξιωματικοί του στρατού αλλά και οι ντόπιοι αξιωματούχοι… ενθάρρυναν τη διεύρυνση του φαινομένου της πορνείας – εβραϊκής και αραβικής – στην Τιβεριάδα.» Υπάρχουν πολλές ιστορίες συνδεδεμένες με το όνομα της Γκάρμποβιτς. Είναι δύσκολο να τις τεκμηριώσει κανείς πια τόσο μακριά από τα γεγονότα, αλλά είναι ενδεικτικές. Σύμφωνα με μια από αυτές, ένας Βρετανός αξιωματικός που σύχναζε στο μπουρδέλο της, της είπε ότι οι Άραβες σκοπεύανε να βάλουνε μια βόμβα σε ένα καλάθι λαχανικών στην ανοιχτή αγορά. Εκείνη πέρασε την πληροφορία αυτή στον ανιψιό της Μιχαέλ (γιο της αδερφής της, Ρόζα) και έτσι έσωσε τη ζωή του. Ακόμη ένα περιστατικό αφορούσε πελάτη, «ένας πλούσιος Άραβας εραστής της», που της είπε για μια σχεδιασμένη επίθεση σε Εβραίους. Κάποιες από τις πηγές και τις μαρτυρίες λένε ότι είχε έναν Άραβα «εραστή», άλλες λένε ότι οι δυο τους ήταν «ζευγάρι» που ζούσαν μαζί στην Παλιά Πόλη. Ωστόσο, η ακριβής συγκυρία του φόνου της Γκάρμποβιτς παραμένει άγνωστη μέχρι και σήμερα. Η οικογένειά της ισχυρίστηκε αργότερα ότι προτού σκοτωθεί, είχε περάσει στην Χαγκανά πληροφορίες σχετικά με επικείμενες επιθέσεις. Ο Άραβας που της έδωσε την πληροφορίας έγινε έξω φρενών όταν συνειδητοποίησε ότι οι πληροφορίες είχαν αποκαλυφθεί στον εχθρό και έστειλε εκτελεστές να την εξοντώσουν. Κάποιοι ντόπιοι Εβραίοι ανακουφίστηκαν αρχικά όταν έμαθαν για τον θάνατό της, αλλά όταν οι καλές της πράξεις για λογαριασμό της Χαγκανά μαθεύτηκαν, «ο κόσμος οργάνωσε μια καλή κηδεία και μια σωστή ταφή για εκείνη, που να αρμόζει σε μια Εβραία γυναίκα με μια αγνή εβραϊκή καρδιά που θυσίασε τη ζωή της για να σώσει εβραϊκές ζωές», γράφει ο Αβ στο βιβλίο του. Χαραγμένες στον τάφο της, στον σεφαρδίτικο τομέα του παλιού νεκροταφείου της Τιβεριάδας, είναι οι εξής γραμμές: «Τόπος ταφής της αξιότιμης δεσποινίδας Μπάχια, κόρης του Μίχαελ, Γκάρμποβιτς, δολοφονημένης από βάναυσους εκτελεστές την Κυριακή, του μήνα Ιγιάρ του έτους 5699 [σ.μτφ.: σύμφωνα με το εβραϊκό ημερολόγιο].» Οι άνθρωποι στην κηδεία της, σύμφωνα με διάφορες πηγές, θυμούνταν ότι πριν τον θάνατό της, η Γκάρμποβιτς έλεγε πως γνώριζε ότι «θα πλήρωνε με τη ζωή της» τη βοήθεια στη Χαγκανά. Πηγή: https://www.haaretz.com/israel-news/.premium.MAGAZINE-the-sex-worker-who-spied-for-israel-s-pre-state-militia-1.8878137?lts=1606682895943