top of page
  • Writer's pictureJewish&IsraelStories

Η ξεχασμένη γενοκτονία των Ρομά: Καταναγκαστική Εργασία, Μαζικές Εκτελέσεις και Θάλαμοι Αερίων

Σε σύγκριση με το Ολοκαύτωμα, η μαζική δολοφονία μισού εκατομμυρίου Ρομά και Σίντι της Ευρώπης είναι άγνωστη και μη αναγνωρισμένη. Αυτή η απουσία, και οι συνεχιζόμενες διώξεις τους, θέτουν ζητήματα που ακόμα παλεύουμε να απαντήσουμε. Haaretz. Της Barbara Warnock και του Toby Simpson, 21.01.2020.

Ο Όγκοστ Ανσίν (August Ansin), ένα αγόρι Σίντι (στο κέντρο) και οι συγγενείς του στη Γερμανία, στα 1933-1937. Ο Όγκοστ πέθανε στο Άουσβιτς όπως σχεδόν σίγουρα και τα άλλα παιδιά (Credit: © University of Liverpool, GLS).

Είναι η «ξεχασμένη γενοκτονία» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: περίπου 500.000 Ρομά της Ευρώπης δολοφονήθηκαν από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους κατά τη διάρκεια του Β’ Π.Π., μετά την εφαρμογή των πολιτικών που στόχευσαν στη δίωξή τους. Γιατί η γενοκτονία των Ρομά έχει κατά κύριο λόγο ξεχαστεί; Γιατί ακόμα και η μερική αναγνώριση των θανάτων τους πήρε τόσο πολύ καιρό για να γίνει; Τι μας εμποδίζει ακόμα και σήμερα να αναγνωρίσουμε πλήρως τη σημασία αυτής της γενοκτονίας; Η τρέχουσα έκθεση της Βιβλιοθήκης του Ολοκαυτώματος Wiener με τίτλο «Τα Λησμονημένα Θύματα: η Ναζιστική Γενοκτονία των Σίντι και των Ρομά» είναι αφιερωμένη στην εξέταση της ναζιστικής καταστροφής της ζωής των Ρομά και τη διερεύνηση των πολιτικών που προηγήθηκαν της μαζικής δολοφονίας και την έκθεση των πλευρών αυτής της ιστορίας που παρέμειναν κρυμμένες και κατά βάση άγνωστες για δεκαετίες. Οι Ρομά και οι Σίντι αντιμετώπισαν προκατάληψη και διακρίσεις στη Γερμανία πριν το 1933, αλλά η άνοδος των Ναζί στην εξουσία συνοδεύτηκε από μια εντατικοποίηση των διώξεών τους. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, στους Ρομά είχε απαγορευτεί να ασκούν συγκεκριμένα επαγγέλματα και πολλοί είχαν εξαναγκαστεί να διαβιούν μέσα σε στρατόπεδα κράτησης. Με το τέλος της δεκαετίας του 1930, η ναζιστική φυλετική ιδεολογία είχε διαδώσει την αντίληψη ότι οι Ρομά είχαν «ξένο αίμα» και αποτελούσαν απειλή στη φυλετική δύναμη της «Άριας ανώτερης φυλής». Στο πλαίσιο της ανάπτυξης αυτών των ιδεών, οι Ρομά υπέστησαν ένα πρόγραμμα μαζικών, ψευδοεπιστημονικών ερευνών. Στοχοποιήθηκαν επίσης στα πλαίσια ενός προγράμματος καταναγκαστικών στειρώσεων. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου οι Ρομά των γερμανοκρατούμενων περιοχών υπέστησαν εκτοπισμούς σε στρατόπεδα και γκέτο, καταναγκαστική εργασία, πολιτικές λιμού μέχρι θανάτου, κακοποιήσεις, μαζικές εκτελέσεις αλλά και δολοφονίες μέσω θαλάμων αερίων σε στρατόπεδα όπως αυτά του Άουσβιτς και του Χέλμνο. Τα καθεστώτα των συνεργατών των Ναζί όπως των Ούστασε (Ustaše) στην Κροατία, διεξήγαγαν επίσης τις δικές τους μαζικές δολοφονίες εναντίον των εβραϊκών και των Ρομά πληθυσμών. Σε μια μαρτυρία που δόθηκε στη Βιβλιοθήκη Wiener, ο Δρ Μαξ Μπένγιαμιν, ένας Εβραίος επιζών του Άουσβιτς, περιγράφει ως αυτόπτης μάρτυρας την εξόντωση του «Στρατοπέδου των Γύφτων» στις 2-3 Αυγούστου του 1944: εκείνη τη νύχτα μάζευαν κάθε έναν από τους Τσιγγάνους του πληθυσμού του στρατοπέδου για να τους πάνε στους θαλάμους αερίων. Παρά τα αποκρουστικά βάσανα και την αδικία που υπέφερε ο ευρωπαϊκός πληθυσμός των Ρομά κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου, η σημασία της γενοκτονίας των Ρομά συχνά παραγνωρίζεται ή υποτιμάται. Ένας σημαντικός λόγος για αυτό είναι τα πολλαπλά στρώματα προκαταλήψεων, διακρίσεων και περιθωριοποίησης που οι επιζώντες Ρομά και Σίντι συνέχισαν να υφίστανται μετά την απελευθέρωσή τους από τα στρατόπεδα. Η εχθρότητα και τα αρνητικά στερεότυπα για τους Ρομά συνέχισαν να υπάρχουν. Σε πολλές χώρες ο συνεχιζόμενος αποκλεισμός των Ρομά από κάθε πολιτική εκπροσώπηση και κάθε οικονομική εξουσία εμπόδισε την ικανότητά τους να διεξάγουν μια εκστρατεία για αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν.

Τελετή ανέγερσης του μνημείου για τους Σίντι και τους Ρομά που δολοφονήθηκαν από τους Ναζί στον Β’ Π.Π., σχεδιασμένου από τον Ντάνι Καραβάν (Dani Karavan): ένα πηγάδι με ανασυρόμενους πλάκες που περιέχουν πληροφορίες για τις διώξεις κατά των Ρομά (Βερολίνο, Credit: A.P., 24-10-2012).

Αυτή η περιθωριοποίηση είναι φανερή με το γεγονός της απουσίας διώξεων των θυτών που διέπραξαν εγκλήματα κατά των Ρομά στις αρχικές δίκες των εγκληματιών πολέμου. Στη μεταπολεμική Γερμανία υπήρχε ένα κλίμα άρνησης σε σχέση με τα εγκλήματα που διαπράχτηκαν εναντίον των θυμάτων Ρομά, στους οποίους συχνά δεν αποδιδόταν καμία αποζημίωση σαν κι αυτές που θα έπαιρναν άλλα θύματα των ναζιστικών φυλετικών διώξεων. Πολλά μνημεία που κατασκευάστηκαν στις δεκαετίες μετά τον πόλεμο, δεν μνημόνευαν επίσης τα Ρομά θύματα. Δεν ήταν πάρα το 1982 που η Γερμανία αναγνώρισε επισήμως τα ναζιστικά εγκλήματα εναντίον των Ρομά ως γενοκτονία. Η πρώτη απολογία που ήρθε από τη Γαλλία για τη συνεργασία της στα ναζιστικά εγκλήματα κατά των Ρομά και των Σίντι εμφανίστηκε το 2016. Στη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη, οι εμπειρίες των Ρομά κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας ήταν επίσης σε μεγάλο βαθμό παραγνωρισμένες. Αυτοί οι Ρομά που επιθυμούσαν να παραμείνουν νομάδες, εξαναγκάστηκαν να εγκατασταθούν σε σπίτια. Στη μετα-κομμουνιστική περίοδο, οι διακρίσεις εναντίον των Ρομά αυξήθηκαν, ενώ οι συνθήκες ζωής και η πρόσβασή τους σε υπηρεσίες χειροτέρευσαν κατακόρυφα. Η έκθεσή μας προσπαθεί να θέσει το ζήτημα της συλλογικής αμνησίας γύρω από τη γενοκτονία των Ρομά. Η «Βιβλιοθήκη του Ολοκαυτώματος Wiener» διαθέτει σημαντικές συλλογές σχετικές με το ζήτημα, συμπεριλαμβάνοντας αρκετά παλιές μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων Ρομά που επέζησαν, συγκεντρωμένες σε ένα πρότζεκτ που διευθύνει εκ μέρους της Βιβλιοθήκης η Δρ. Εύα Ράϊχμαν (Eva Reichmann) από τη δεκαετία του 1950. Η Βιβλιοθήκη σχεδιάζει να εκδώσει κάποιες από αυτές τις μαρτυρίες μέσα στο 2020.

Οι ανέκδοτες μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν μέσα στη δεκαετία του 1950 ως μέρος του πρότζεκτ της Βιβλιοθήκης Wiener για να συγκεντρωθούν καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων του Ολοκαυτώματος (Credit: Wiener Holocaust Library Collection).

Διαθέτουμε επίσης υλικό που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια του πρώτου ερευνητικού προγράμματος που αποπειράθηκε συστηματικά να καταγράψει τη γενοκτονία και διεξάχθηκε από τους Ντόναλντ Κένρικ (Donald Kenrick) και Γκράταν Πούξον (Grattan Puxon) στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ένας αριθμός αντικειμένων από αυτή τη συλλογή, συμπεριλαμβανομένων των περιλήψεων των μαρτυριών των επιζώντων, εκτίθενται στην έκθεση. Ένα καθηλωτικό αντικείμενο που εκτίθεται είναι μια μεταπολεμική φωτογραφία της Μάργκαρετ Κράους (Margarete Kraus). Ο αριθμός τατουάζ του στρατοπέδου στο αριστερό της μπράτσο ίσα-ίσα που φαίνεται: η Κράους ήταν μια Τσέχα Ρομνί επιζών του Άουσβιτς, όπου και υπέστη εξαναγκαστικά ιατρικά πειράματα. Το πορτρέτο της Κράους τραβήχτηκε από τον Ανατολικογερμανό δημοσιογράφο Ράϊμαρ Γκίλσενμπαχ (Reimar Gilsenbach) στη δεκαετία του 1960. Ο Γκίλσενμπαχ έκανε τη δική του έρευνα για τη δίωξη των Ρομά κατά τη ναζιστική περίοδο.

Η Μάργκαρετ Κράους, μια Τσέχα Ρομνί που φωτογραφήθηκε μετά τον πόλεμο από τον Ράϊμαρ Γκίλσενμπαχ. Το τατουάζ της από το Άουσβιτς φαίνεται στο αριστερό της χέρι (Credit: Reimar Gilsenbach / Wiener Holocaust Collection).

Ένα αρκετά διαφορετικό έκθεμα είναι το έγγραφο με τίτλο «Εκδοθείσες Απαγορεύσεις σχετικά με τους Πολωνούς, τους Εβραίους και τους Γύφτους» που κατατέθηκε αργότερα στις Δίκες των Εγκληματιών Πολέμου στη Νυρεμβέργη ως αποδείξεις των εγκλημάτων των Ναζί. Χρονολογημένο στις 10 Μαρτίου του 1944, αποτελεί μια διαταγή που έστειλε ο Χάϊνριχ Χίμλερ σε μια ομάδα υψηλόβαθμων κρατικών αξιωματούχων, με την οποία τους ενημέρωνε ότι με «την ολοκληρωμένη εκκένωση και απομόνωση» των Εβραίων και των Γύφτων δεν ήταν απαραίτητο να δοθούν περαιτέρω εντολές.

Οι «Εκδοθείσες Απαγορεύσεις σχετικά με τους Πολωνούς, τους Εβραίους και τους Γύφτους» του Χάινριχ Χίμλερ, έγγραφο από τις 10 Μαρτίου του 1944, μεταφρασμένο στα αγγλικά στα πλαίσια των δικών κατά των εγκλημάτων πολέμου στη Νυρεμβέργη (Credit: Wiener Holocaust Library Collection).

«Εκκένωση» και «απομόνωση» σε αυτό το πλαίσιο σήμαινε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Εβραίων, των Σίντι και των Ρομά από την ευρύτερη Γερμανία είχε ήδη εκτοπιστεί στα γκέτο και τα στρατόπεδα και είχε δολοφονηθεί. Η ορολογία του κειμένου εδώ αποτελεί παράδειγμα «της ψυχρής ακρίβειας» της γραφειοκρατικής γλώσσας των SS, «μια σατανική παρωδία της γραφειοκρατικής ακρίβειας» όπως έχει χαρακτηριστεί με αξιομνημόνευτο τρόπο από τον ιστορικό Μαρκ Ρόζεμαν (Mark Roseman). Μια άλλη ιστορία που λέγεται στην έκθεση είναι αυτή του Χανς Μπράουν (Hans Braun), ενός Γερμανού Σίντι που γεννήθηκε στο Ανόβερο το 1923. Ο Μπράουν επιβίωσε τόσο από το Άουσβιτς όσο και από το στρατόπεδο Φλόσενμπεργκ (Flossenbürg). Οι περισσότεροι από την οικογένειά του δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς. Όταν στη δεκαετία του 1950 αιτήθηκε αποζημίωση από το γερμανικό κράτος, η τοπική αστυνομία αποφάσισε αντ’ αυτού να ξεκινήσει έρευνα εναντίον του – αναζητώντας κίβδηλες αποδείξεις ότι ο Μπράουν είχε φυλακιστεί ως «εγκληματίας» - θεμελιώνοντας το έδαφος της απόρριψης του αιτήματός του.

Το πιστοποιητικό φυλάκισης του Χανς Μπράουν στο Άουσβιτς και το Φλόσενμπεργκ τη δεκαετία του 1950 (Credit: International Tracing Service Di).

Το γεγονός ότι η αληθινή φύση και κλίμακα της γενοκτονίας των Ρομά έχει γίνει αντικείμενο άρνησης, υποτίμησης ή παραγνώρισης από τόσο πολλούς ανθρώπους για τόσο μεγάλο διάστημα είναι επώδυνο και εξοργιστικό τόσο για τα θύματα όσο και για τους συγγενείς τους. Αν και είναι τόσο αργά πια για να διορθωθούν οι αδικίες που βίωσαν, δεν είναι καθόλου αργά για να τεθεί το ζήτημα της περιθωριοποίησης και των διακρίσεων που υφίστανται οι κοινότητες Ρομά σήμερα σε μέρη όπως η Ουγγαρία, όπου οι διακρίσεις και η εχθρότητα εναντίον τους είναι κοινός τόπος, και η Ουκρανία, όπου οι φασιστικές ομάδες έχουν διαπράξει μια σειρά βίαιων επιθέσεων κατά των Ρομά μέσα στα δύο τελευταία χρόνια. Ίσως αυτή η έκθεση αποτελέσει μια αρχή, αναγνωρίζοντας το που μπορούν να οδηγήσουν οι διακρίσεις και οι προκαταλήψεις. Ο Δρ. Toby Simpson είναι Διευθυντής της Βιβλιοθήκης Wiener του Ολοκαυτώματος. Η Δρ. Barbara Warnock είναι επιμελήτρια και επικεφαλής Εκπαίδευσης στο ίδιο ίδρυμα, καθώς και η επιμελήτρια της έκθεσης της Βιβλιοθήκης «Τα Ξεχασμένα Θύματα: η Ναζιστική Γενοκτονία των Ρομά και των Σίντι». Πηγή: https://www.haaretz.com/jewish/.premium-slave-labor-mass-shootings-and-gas-chambers-world-war-2-s-forgotten-genocide-1.8414699


131 views0 comments
bottom of page