top of page
  • Writer's pictureJewish&IsraelStories

Πως αποσιωπήσαμε την κουίρ μνήμη του Ολοκαυτώματος

Ακόμα και στα ναζιστικά στρατόπεδα, η ομοφοβία «βοηθούσε» τους κρατούμενους να κρατήσουν αποστάσεις από αυτούς που θεωρούνταν «Άλλοι». Ακόμη και σήμερα ξεχνιούνται οι Εβραίοι gay και λεσβίες θύματα του Ολοκαυτώματος. Haaretz. Anna Hájková (18-02-2018), 2 Μαΐου 2019.

Το Μνημείο των Ομοφυλόφιλων που διώχθηκαν από το καθεστώς των Ναζί στο Βερολίνο, το οποίο άνοιξε στο κοινό στις 27 Μαίου του 2008 (Credit: Andre Parish).

Στις 10 Σεπτέμβρη του 1944 ο Γκόντα Ρέντλιχ (Gonda Redlich), ο Εβραίος επικεφαλής του τμήματος Φροντίδας της Νεολαίας στο γκέτο Τερέζιενσταντ έγραψε στο ημερολόγιό του: «Δύο εργάτριες του τμήματος δούλευαν μαζί. Η μία αγαπούσε παθολογικά τη φίλη της. Ανακγάστηκα να τη διώξω.» Έξι εβδομάδες αργότερα το Τερέζιενσταντ, όπως το ήξερε ο Ρέντλιχ, είχε χαθεί: τα SS εκτόπισαν τα δύο-τρίτα των κρατουμένων στο Άουσβιτς, μεταξύ των οποίων και τον Ρέντλιχ, τη σύζυγό του Γκέρτα και τον γιο του Νταν. Όπως συνέβη και με τους περισσότερους κρατούμενους του Τερέζιενστντ, δολοφονήθηκαν. Η μαζική δολοφονία θα μπορούσε να μας κάνει να ξεχάσουμε να ρωτήσουμε τι σήμαινε αυτή η αγάπη μεταξύ των δύο γυναικών που ο Ρέντλιχ χαρακτήρισε παθολογική. Στην τελική, ήταν μια συναινετική σχέση μεταξύ δύο ενηλίκων. Στο Τερέζιενσταντ η δουλειά στη μονάδα φροντίδας της νεολαίας θεωρούταν ενδιαφέρον και σημαντικό καθήκον· υπήρχε μια εκτεταμένη διαδικασία επιλογής για αυτούς που αιτούνταν να δουλέψουν εκεί. Ο Ρέντλιχ δεν έδιωξε την εργάτρια επειδή ήταν κακή στη δουλειά της: την απέλυσε γιατί ήταν λεσβία. Ενώ μπορεί να πιστεύουμε ότι η ομοφοβία συνιστούσε φυσικό αποτέλεσμα της κοινωνίας της δεκαετίας του 1930, συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο. Ο Ρέντλιχ ήταν από την τσεχοσλοβάκικη πόλη του Όλομουτς (Olomuc). Η Τσεχοσλοβακία, παρόμοια με ότι συνέβαινε στη Γερμανία της Βαϊμάρης, διέθετε ένα δυναμικό κίνημα που απαιτούσε την αποποινικοποίηση της ομοσεξουαλικότητας και μια δική της γκέι υποκουλτούρα, με μπαρ, περιοδικά, μυθιστορήματα και ακτιβιστές. Ακαδημαϊκοί όπως η Ίνσα Έσεμπαχ (Insa Eschebach) έχουν επισημάνει ότι η ομοφοβία μεταξύ των θυμάτων του Ολοκαυτώματος ήταν ένα συγκεκριμένο προϊόν της κοινωνίας του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Διαβάζοντας τις μαρτυρίες των επιζώντων, η ιστορικός ήρθε αντιμέτωπη με βάναυσες και ανατριχιαστικές δηλώσεις σχετικά με κρατούμενους που διατηρούσαν σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου. Αυτή η ομοφοβία δεν αποτελούσε υποπροϊόν της ναζιστικής προκατάληψης· οι φυλακισμένοι έβλεπαν την ομόφυλη επιθυμία σαν μια προσωποποίηση όλων όσων πήγαιναν στραβά στον βίαιο κόσμο των στρατοπέδων.


Εργάτες χτίζουν το μνημείο των γκέι θυμάτων του Ολοκαυτώματος στο Γκαν Μέιρ του Τελ Αβίβ (Credit: Moti Milrod).

Αυτές οι διακηρύξεις αηδίας για τις γκέι σχέσεις είχαν έναν τεράστιο αντίκτυπο στην ιστοριογραφία του Ολοκαυτώματος. Όταν τα γκέι ή λεσβιακά θύματα του Ολοκαυτώματος, εβραϊκά ή μη, αναφέρονται καν, θεωρούνται ως οι ανώμαλοι «Άλλοι» – μια τάση που συνεχίζει να υπάρχει στις ιστορίες του Ολοκαυτώματος μέχρι και σήμερα. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, είναι απόντα. Αυτή ήταν επίσης η μοίρα της ανώνυμης εργάτριας του Ρέντλιχ: η εκλιπούσα Ρουθ Μπόντι (Ruth Bondy), η εβραιόφωνη επιμελήτρια του ημερολογίου του Ρέντλιχ, αφαίρεσε αυτή την ενότητα, μαζί με άλλες που δεν ταίριαζαν με την εικόνα των «ενάρετων» θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Καθώς η αγγλική εκδοχή του ημερολογίου του Ρέντλιχ χρησιμοποίησε την εβραϊκή ως βάση, δεν βρίσκουμε αυτές τις ενότητες ούτε εκεί. Μονάχα επειδή ο επιμελητής της τσέχικης έκδοσης έπιασε το πρωτότυπο ημερολόγιο, αναδύθηκαν εκ νέου αυτές οι ενότητες. Μπορούμε να καταλάβουμε την επιθυμία να δημιουργηθεί ένα παρελθόν αγίων, ενάρετων και ετεροσεξουαλικών θυμάτων του Ολοκαυτώματος που δολοφονήθηκαν αναίτια. Αλλά αυτή η εικόνα δεν αντικατοπτρίζει τις αμφισημίες της ιστορίας του Ολοκαυτώματος. Επιπλέον, αν και το Ολοκαύτωμα είναι η καλύτερα καταγεγραμμένη γενοκτονία μέσα από τις προφορικές ιστορίες των επιζώντων, δεν υπάρχουν αντίστοιχες μαρτυρίες ανθρώπων που εκτοπίστηκαν ως Εβραίοι και οι οποίοι αναγνωρίζονταν ως γκέι ή εμπλέκονταν σε ομόφυλες σχέσεις. Μέσα στα χρόνια, ενώ έκανα την έρευνά μου, μπόρεσα να αναγνωρίσω ελάχιστα θύματα του Ολοκαυτώματος που ήταν γκέι ή λεσβίες. Ακόμη πιο λίγοι έδωσαν κάποια μαρτυρία. Όλοι τους ήταν άνδρες. Οι γυναίκες που είχαν ομόφυλες σχέσεις ήταν διπλά στο περιθώριο: ως γυναίκες και ως λεσβίες.


Μια μεταλική πλάκα στο πεζοδρόμιο για τον Φρέντι Χιρς δίπλα στην πατρική του κατοικία, στο νούμερο 7 της Ρίχαρντ-στράσε στο Άαχεν της Γερμανίας (Credit: Wikipedia).

Μια αξιοσημείωτη σύγχρονη εξαίρεση στην τάση αποσιώπησης των κουίρ φωνών ήταν ο Φρέντι Χιρς, ένα χαρισματικός μετανάστης από τη Γερμανια που διοικούσε το τμήμα Φροντίδας της Νεολαίας μαζί με τον Ρέντλιχ. Η θύμηση του Χιρς είναι αρκετά σημαντική μέχρι σήμερα γιατί δούλευε με εφήβους που είχαν τις περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν, να ζήσουν περισσότερο και να αφήσουν πίσω τους μαρτυρίες για όσα συνέβησαν. Η ομοσεξουαλικότητα του Χιρς ήταν κοινό μυστικό μεταξύ όλων, όπως έχει ειπωθεί σε αρκετά πρόσφατα ντοκιμαντέρ (Heaven in Auschwitz and Dear Freddy) και σε μια βιογραφία του στα γερμανικά. Ωστόσο, τα παραπάνω έργα εξετάζουν επιφανειακά την ομοφοβία που πλαισίωνε το πως έβλεπαν τον Χιρς οι συγκρατούμενοί του. Τα παιδιά κορόιδευαν τους θηλυκούς του τρόπους και τη γερμανική του προφορά. Τα έφηβα αγόρια προειδοποιούνταν να μη μένουν μόνα τους μαζί του και κάποια αγόρια ακόμη θυμούνταν ότι ο Χιρς προσπαθούσε να τους βάζει χέρι. Δεν θα μάθουμε ποτέ αν στέκουν αυτές οι κατηγορίες αλλά αυτό που είναι ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο εξοβελισμός των ομοφυλόφιλων ως παιδόφιλων είναι ένας κλισέ και αποτελεσματικό τρόπος να χαρακτηριστούν ως διεστραμμένοι. Κι όμως τα πρόσφατα έργα που μιλάνε για τον Χιρς δεν ασχολούνται με αυτή την κατηγορία. Εξυγιαίνοντας αυτές τις ιστορίες, αποτυγχάνουμε να καταλάβουμε πως η στρατοπεδική κοινωνία επιστράτευε την ομοφοβία για να αποστασιοποιηθεί από τα άτομα που θεωρούσε ως «Άλλους».


Η Άννα Χαικόβα με την Άννα Λένιι (αριστερά) στο σπίτι της στη Χάιφα του Ισραήλ (Credit: Anna Hájková).

Μόνο μετά από εκτεταμένη έρευνα κατάφερνα να βρω τα ίχνη των κουίρ θυμάτων. Ένα από αυτά ήταν η Ελέανορ (Λόρε) Μπεχάρ [Eleanore (Lore) Behar] από τη Στουτγάρδη. Στο Τερέζιενσταντ έγινε φίλη με μια νεαρή όμορφη γυναίκα από την Ουγγαρία, την Άννα Λένιι (Anna Lenji) και της πρότεινε να ζήσουν μαζί, ως οικογένεια, μετά τον πόλεμο. Η Λένιι παρατήρησε ότι άρεσε στην Μπεχάρ και την απέρριψε ευγενικά. Έμαθα την ιστορία αυτή μέσα από τη μαρτυρία της Λένιι στο Γιαντ Βασέμ το 2008. Η φωνή της Λένιι, όταν μίλησα μαζί της τον περασμένο Μάιο, έγινε εμφανώς πιο θερμή όταν μιλούσε για τη φίλη της: «Η Λόρε ήταν φανταστική. Την ερωτεύτηκα – μου άρεσε πάρα πολύ.» Στο διαμέρισμά της στη Χάιφα, η Λένιι κρατάει ακόμα μια φωτογραφία που της είχε δώσει η Μπεχάρ.

Η φωτογραφία της ίδιας που η Ελέανορ (Λόρε) Μπεχάρ έδωσε στην Άννα Λένιι στο Τερέζιενσταντ κατά τη διάρκεια του Β’ Π.Π. (Credit: Anna Lenji).

Όταν εντόπισα τη Λόρε στη Χιλή το 2012, ανακάλυψα ότι ήταν πολύ αργά: είχε πεθάνει έξι μήνες νωρίτερα. Τον τελευταίο χρόνο γνώρισα την οικογένειά της που για πρώτη φορά καταλάβανε ότι η θεία τους δεν έμεινε ανύπαντρη σε όλη της τη ζωή επειδή τραυματίστηκε ψυχικά από το Ολοκαύτωμα. Δεν παντρεύτηκε επειδή αγαπούσε γυναίκες. Αν και ένας συγγενής της έφτιαξε ένα πρόγραμμα προφορικής ιστορίας στη Χιλή με επιζώντες του Ολοκαυτώματος, δεν πήραν ποτέ συνέντευξη από τη Λόρε. Αλλά ο Τομάς, ο ανιψιός της που την υποστήριξε πολύ όσο ζούσε, βρήκε έπειτα μεταξύ των πραγμάτων της Μπεχάρ ένα αντικείμενο που εκείνη, βαριά καπνίστρια, λάτρευε ιδιαιτέρως: ένα τασάκι σχεδιασμένο σε ένα λαϊκό μοτίβο από την Ουγγαρία, το οποίο προφανώς της θύμιζε τη Λένιι. Ιστορίες σαν της Μπεχάρ είναι ο λόγος που συνεχίζω να ψάχνω τα ίχνη που θα μου επιτρέψουν να φωτίσω άλλες εμπειρίες που υπερβαίνουν την κυρίαρχη ετεροκανονική αφήγηση του Ολοκαυτώματος. Οι Κουίρ Σπουδές έχουν αποτελέσει ένα πεδίο που αγκαλιάζει μια δύσκολη ιστορία γεμάτη γρίφους και κενά, αδυναμίες και προβλήματα. Στο συγκείμενο της ιστορίας του Ολοκαυτώματος, μας επιτρέπει να δει δούμε ένα διαφορετικό είδος ιστορίας, ένα που δεν φοβάται να ενσωματώσει αμφισημίες και ιεραρχίες. Το Ολοκαύτωμα παρήγαγε μια κοινωνία φυλακισμένων βαθιά έμφυλη, ομοφοβική, ιεραρχική και βίαιη. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ακόμα και ένα σύνολο αποκλεισμένων και θυματοποιημένων, μπορεί παρόλα αυτά να απέκλεισε αυτούς που θεωρούσε ως «διαφορετικούς». Αυτά τα ίσως προκλητικά ευρήματα είναι επίσης μέρος της ιστορίας του Ολοκαυτώματος που πρέπει να ξαναπούμε και μέρος του πλέον ουσιαστικού καθήκοντος της θύμησης των θυμάτων του: να τα ανθρωποποιήσουμε. Η Δρ Άννα Χαικόβα (Anna Hájková) είναι βοηθός-καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γουόρικ (Warwick). Το άρθρο της «Το Τελευταίο Γκέτο: η Καθημερινή Ιστορία του Τερέζιενσταντ, 1941-1945» (The Last Ghetto: An Everyday History of Theresienstadt, 1941-1945) βραβεύτηκε με τα βραβεία Χέρμπερτ Στάϊνερ (Herbert Steiner) και Ίρμα Ρόζενμπεργκ (Irma Rosenberg). Βρείτε τον στο Twitter: @ankahajkova – αν γνωρίζετε συγγενείς ή ιστορίες που θα μπορούσαν να σχετίζονται με τη χαμένη αυτή ιστορία, παρακαλώ επικοινωνήστε με την Δρ Χαικόβα. Πηγή: https://www.haaretz.com/world-news/.premium-why-we-ve-suppressed-the-queer-history-of-the-holocaust-1.5823923

220 views0 comments
bottom of page