Η Alisa Ehrmann Shek ήταν 17 όταν κρατούσε ημερολόγιο καταγράφοντας τι συνέβαινε στους έξι τελευταίους μήνες του γκέτο του Τερεζίν. Τώρα, ένα πρότζεκτ συλλογής χρημάτων στοχεύει να φέρει το ημερολόγιό της σε επαφή με ένα ευρύτερο κοινό. Του Ofer Aderet, 19 Ιουλίου 2016.
Η ισραηλινή ιστοσελίδα συλλογής χρημάτων Headstart πρόσθεσε ένα ασυνήθιστο πρότζεκτ τον περασμένο μήνα: μια έκκληση να συγκεντρωθούν 20.000 σέκελ ($5,180) για να δημοσιευτεί το ημερολόγιο μιας έφηβης που κατέγραψε τις τελευταίες μέρες του γκέτο του Τερεζίενσταντ. Η Alisa (Alice) Ehrmann Shek έγραφε το ημερολόγιό της στο Τερεζίενσταντ (γνωστό και ως στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερεζίν) όταν ήταν 17 ετών. Τη χρηματοδότηση του πρότζεκτ ανέλαβε το μουσείο Beit Theresienstadt – ένα εκπαιδευτικό κέντρο και μουσείο με έδρα το κιμπούτζ Kibbutz Givat Haim Ihud. «Το ημερολόγιο το έχουν διαβάσει μόνο ιστορικοί του πεδίου έρευνας του Ολοκαυτώματος», μας λέει ο διευθυντής του Beit Theresienstadt, Tami Kinberg. «Είναι το μόνο ντοκουμέντο αυτού του είδους για τις τελευταίες μέρες του γκέτο του Τερεζίν». Μόνο μέσα σε δύο εβδομάδες καλύφθηκαν τα τρία-τέταρτα του στόχου στην ιστοσελίδα Headstart. Η ιστορία της Alisa και του συζύγου της, Zeev Shek – δύο Τσέχων επιζώντων του Τερεζίν – είναι «μια ιστορία του Ολοκαυτώματος με χαρούμενο τέλος. Μια σπάνια περίπτωση, χωρίς αμφιβολία, που εμπνέει όσο καμιά άλλη», γράφει ο γιος τους Daniel Shek στην εισαγωγή του στο ημερολόγιο.
«Ένα αόρατο χέρι βοήθησε και τους δύο, τον καθένα με τον τρόπο του, με μια σταγόνα από το τόσο μικρό και φειδωλό κύπελλο των θαυματουργών πράξεων χάρη στην οποία παιδιά, γυναίκες και άνδρες σώθηκαν από τον τρόμο που επέβαλαν οι Ναζί στην ευρωπαϊκή ήπειρο και ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας», γράφει.
Η Alisa γεννήθηκε το 1927. Γνώρισε τον Zeev που ήταν επτά χρόνια μεγαλύτερός της στο κίνημα της σιωνιστικής νεολαίας στην Πράγα. Έπειτα συναντήθηκαν ξανά στο γκέτο του Τερεζίν στο οποίο εκείνη εκτοπίστηκε το 1943. Παντρεύτηκαν εκεί μυστικά αλλά σύντομα τους χωρίσανε. Αυτό συνέβη όταν ο Zeev ανακάλυψε ότι η μητέρα του ήταν στη λίστα με αυτούς που στάλθηκαν στο Άουσβιτς και δήλωσε ότι ήθελε εθελοντικά να εκτοπιστεί μαζί της.
Η μεταγωγή που χώρισε τον Zeev και την Alisa τον Οκτώβριο του 1944 ήταν το σημείο εκκίνησης του ημερολογίου της. Ο Zeev της έδωσε οδηγίες να καταγράφει τα πάντα που συνέβαιναν στο γκέτο. «Το ημερολόγιο ξεκινά μια μέρα μετά τη μεταγωγή του συζύγου μου στην Ανατολή», εξήγησε αργότερα η Alisa. «Πριν φύγει, μου έταξε να καταγράφω όσα συνέβαιναν στο γκέτο από το λεπτό που έφυγε εκείνος, καταγραφή που είχε ξεκινήσει ο ίδιος πριν φύγει από ‘κει. Μου έδωσε μια βαλίτσα με χειρόγραφα που είχε μαζέψει με τον καιρό στο γκέτο και μου ζήτησε να το συνεχίσω… Κάθε μέρα να σημειώνω ‘την ημερήσια εντολή’ της διοίκησης, να συγκεντρώνω κάθε σημείωμα που πέφτει στα χέρια μου… Επιπλέον, μου ζήτησε να κρατάω ημερολόγιο – ό,τι συμβαίνει κάθε μέρα στο γκέτο… Έτσι χωριστήκαμε».
Αίσθηση μιας Αποστολής. «Ο Zeev είχε αίσθηση μιας αποστολής σε σχέση με την καταγραφή και τη συλλογή μαρτυριών γύρω από τα τεκταινόμενα στο γκέτο – ένιωθε μέσα του ότι οι Ναζί θα προσπαθούσαν να θολώσουν τα πράγματα γύρω από το τι συνέβαινε και ο κόσμος θα αρνούταν να ακούσει» λέει ο Daniel Shek. Η αποστολή που είχε ένα ρίσκο θανάτου αναλήφθηκε έπειτα από την Alisa και ο Zeev την όρκισε να καταγράψει, συγκεντρώσει και κρύψει κάθε ίχνος πληροφορίας που θα έπαιρνε από τους Γερμανούς, προσθέτει ο Daniel. Το ημερολόγιο αριθμεί 33 σελίδες και είναι γραμμένο στα γερμανικά αλλά χρησιμοποιώντας εβραϊκά γράμματα. Συμπεριλάμβανε σχέδια και ζωγραφιές της Alisa. Μόνο ένα πράγμα κατάφερε να σπάσει την αφοσίωσή της στο καθήκον της: μια λανθασμένη πληροφορία ότι ο Zeev δολοφονήθηκε. «Το παιχνίδι τελείωσε, είχες δίκιο», γράφει τότε στο ημερολόγιό της.
Η μητέρα του στάλθηκε στους θαλάμους αερίων αλλά ο Zeev μετακινήθηκε από στρατόπεδο σε στρατόπεδο και επιβίωσε. Η Alisa κρύφτηκε από έναν Τσέχο αγρότη και ήταν ανάμεσα στους ελάχιστους που παρέμειναν στο Τερεζίν μέχρι που απελευθερώθηκε από τους Σοβιετικούς στρατιώτες τον Μάιο του 1945. Ο Zeev και η Alisa επανενώθηκαν μετά τον πόλεμο και μετανάστευσαν στο Ισραήλ το 1946, πριν τη δημιουργία του κράτους. Ο Zeev έγινε ο προσωπικός γραμματέας του Moshe Sharett, του πρώτου υπουργού εξωτερικών (και έπειτα, δεύτερου πρωθυπουργού στην ιστορία) του Ισραήλ. Πέθανε σε ηλικία 58 ετών το 1978 από καρδιακό επεισόδιο στη Ρώμη όταν υπηρετούσε ως πρέσβης του Ισραήλ στην Ιταλία. Η Alisa, εντωμεταξύ, είχε γίνει καλλιτέχνιδα. Είχαν τρία παιδιά: τον Daniel, που ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του, μπήκε στο Υπουργείο Εξωτερικών και έγινε πρέσβης του Ισραήλ στη Γαλλία, τη Ruth Shek Yasur που έγινε μεταφράστρια ταινιών και τη Rachel, μια αργυροχόο.
Ο Zeev και η Alisa ήταν μεταξύ των ιδρυτών του μουσείου Beit Theresienstadt που άνοιξε το 1975. Για 25 χρόνια η Alisa δούλεψε σαν εθελόντρια στα αρχεία. Το ημερολόγιό της προσφέρει μια επακριβή καταγραφή του τι πράγματι συνέβη στο Τερεζίν, το στρατόπεδο που οι Ναζί έφτιαξαν για λόγους προπαγάνδας για να δείξουν ένα παράδειγμα συνθηκών «ανθρώπινης διαβίωσης» για τους Εβραίους – λίγο πριν στείλουν τους περισσότερους από αυτούς για εκτέλεση.
Σε ένα προπαγανδιστικό φιλμ που παράχθηκε στο στρατόπεδο το 1944, εκατοντάδες Εβραίοι συμμετείχαν ως ηθοποιοί και κομπάρσοι σε μια προσπάθεια των Ναζί «να διασκεδάσουν τις φήμες» σχετικά με τη στάση της Γερμανίας απέναντι στους Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στα τέλη Σεπτέμβρη του 1944, η πρώτη μεταγωγή ανδρών εγκατέλειψε το Τερεζίν για ένα «καινούργιο στρατόπεδο εργασίας». Ένα μήνα αργότερα, όταν μεταφέρθηκε και ο σύζυγός της, η Alisa έγραψε στο ημερολόγιό της: «Στις 9.30 ξεκινήσαμε να γεμίζουμε τα τρένα. Οι ασθενείς του νοσοκομείου και ατελείωτα φορεία… άρχισαν να φορτώνονται. Το ίδιο και τα υπάρχοντά τους. Ο καθένας είχε λίγα και φαίνεται ότι και αυτά τα λίγα θα τους τα πάρουν… Μπήκα στο δωμάτιο, μικρά παιδιά από τριών έως δέκα ετών, να φωνάζουν. Το καθένα έχει μια μικρή τσάντα πλάτης, μάτια ορθάνοιχτα, μεταξύ αυτών και κάποια με μια φοβισμένη έκφραση ωριμότητας και ησυχίας. Φαίνεται να κρατάνε σφιχτά τα πράγματά τους, αλλά όχι την παιδικότητά τους», έγραψε.
«Ο καθένας μόνος του… Οι άνθρωποι περπατάνε σε μια μακρά γραμμή, σέρνοντας, βηματίζοντας, αφήνοντας κάτω τις βαλίτσες τους και σέρν. Περπατάνε και είναι γενναίοι. Δεν υπάρχει κανείς που η ιστορία του να μην είναι τραγωδία. Όλοι έχουν αφεθεί στον τρόμο μόνοι τους από άνδρες, γονείς, αδελφούς, εραστές. Τώρα περπατάνε χωρίς ελπίδα να τους ξαναδούν. Κοιτώντας με κατάπληξη αυτούς που τα μάτια τους είναι φουσκωμένα από το κλάμα. Είναι γενναίοι. Όσοι περπατάνε, έχουν πετρώσει. Όσοι παραμένουν εδώ, πνίγονται στα δάκρυά τους. Στο τέλος οι αποσκευές αφήνονται πίσω, δεν υπάρχει χώρος», πρόσθεσε.
Κατά την 1η Νοέμβρη του 1944 η Alisa έγραψε: «Παρόλα αυτά, πηγαίνω να δουλέψω το πρωί, να φάω και να κοιμηθώ, να πλύνω τα χέρια μου, να βουρτσίσω τα δόντια μου και ίσως και να γελάσω. Δεν θα το σκέφτομαι αλλά τριγυρνάει σε όλες μου τις σκέψεις. Ίσως όλα γίνουν σιωπηλά ξανά και παραμεριστούν και θα μου επιτραπεί ‘να μη σκεφτώ’ ξανά. Ή θα μεγαλώσουν και όλες μου οι σκέψεις, η ζωή, ο χρόνος θα φτάσουν σε ένα τέλος μέσα του, μέχρι να έρθει και το δικό μου τέλος επίσης».
Η Ehrmann Shek πέθανε το 2007. Η οικογένειά της ανακάλυψε ακόμα ένα ημερολόγιο μετά το θάνατό της, ένα πιο προσωπικό, το οποίο κατέγραφε τις σκέψεις μιας νεαρής γυναίκας που αγαπούσε και που της έλειπε η αγάπη της ζωής της, αφού της την πήρανε. Αυτό το ημερολόγιο το κρατούσε σε ένα κλειδωμένο συρτάρι δίπλα στο κρεβάτι της. Τμήματα αυτού του ημερολογίου θα συνδυαστούν με το ιστορικό της ημερολόγιο. «Κλιμακώνεται από μια μεγάλη ελπίδα μέχρι την πλήρη απελπισία σε σχέση με την ύπαρξή της στον κόσμο», παραδέχεται ο γιος της.
Ofer Aderet, Ανταποκριτής της Haaretz. Πηγή: https://www.haaretz.com/israel-news/.premium.MAGAZINE-the-teenage-girl-who-documented-the-last-days-of-theresienstadt-1.5412171
Comments