top of page
  • Writer's pictureJewish&IsraelStories

Η Παράξενη Υπόθεση ενός Ναζί που έγινε Εκτελεστής για λογαριασμό του Ισραήλ

Updated: Feb 9, 2021

Ο Otto Skorzeny, ένας από τους πιο πολύτιμους βοηθούς της Μοσάντ, ήταν πρώην αντι-συνταγματάρχης των Waffen SS στη ναζιστική Γερμανία και ένας από τους αγαπημένους του Χίτλερ. The Forward, Dan Raviv, Yossi Melman, 27 Μαρτίου 2016.

Ο Otto Skorzeny (Wikimedia Commons, Kurt Alber).

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1962 ένας Γερμανός επιστήμονας εξαφανίστηκε. Τα βασικά γεγονότα ήταν απλά: ο Χάινζ Κρουγκ (Heinz Krug) ήταν στο γραφείο του και δεν γύρισε ποτέ σπίτι. Η μόνη σημαντική λεπτομέρεια που γνώριζε η αστυνομία του Μονάχου ήταν ότι ο Κρουγκ επισκεπτόταν συχνά το Κάιρο της Αιγύπτου. Ανήκε σε μια ντουζίνα ειδικών επιστημόνων της πυραυλικής τεχνολογίας που είχαν προσληφθεί από την Αίγυπτο για να αναπτύξουν εξελιγμένα όπλα για τη χώρα. Η HaBoker, μια ισραηλινή εφημερίδα που δεν υπάρχει πια, εμφάνισε μια απίστευτη εξήγηση για αυτή την εξαφάνιση: οι Αιγύπτιοι είχαν απαγάγει τον Κρουγκ προκειμένου να τον εμποδίσουν να συνεργαστεί με το Ισραήλ. Αλλά αυτή η κάπως χαζή διαρροή ήταν μια προσπάθεια εκ μέρους του Ισραήλ με σκοπό να στραφεί αλλού η έρευνα των αρχών αποφεύγοντας να σκάψουν πολύ βαθιά στην υπόθεση. Όχι βέβαια ότι θα έβρισκαν ποτέ τον 49χρονο επιστήμονα. Σήμερα μπορούμε να πούμε βασισμένοι σε έρευνες με πρώην αξιωματικούς της Μοσάντ και Ισραηλινούς που έχουν πρόσβαση στα μυστικά αρχεία της Μοσάντ πριν από μισό αιώνα ότι ο Κρουγκ δολοφονήθηκε στο πλαίσιο ενός προγράμματος ισραηλινής κατασκοπείας με στόχο τον εκφοβισμό των Γερμανών επιστημόνων που δουλεύανε για την Αίγυπτο. Επιπλέον, η πιο εκπληκτική ανακάλυψη είναι ότι ο πράκτορας της Μοσάντ που έριξε τους θανάσιμους πυροβολισμούς εναντίον του Κρουγκ ήταν ο Ότο Σκορτσένι (Otto Skorzeny), ένας από τους πιο πολύτιμους πράκτορες του Ισραήλ, πρώην αντι-συνταγματάρχης στα Waffen SS και ένας από τους πιο αγαπημένους αρχηγούς των κομάντο του Χίτλερ. Ο Φύρερ, στην πραγματικότητα, είχε τιμήσει τον Σκορτσένι με το μετάλλιο του μεγαλύτερου πρεστίζ στον γερμανικό στρατό, το μετάλλιο του Σταυρού των Ιπποτών του Σιδηρού Σταυρού, επειδή ο Σκορτσένι ηγήθηκε της επιχείρησης διάσωσης του Μπενίτο Μουσολίνι, φίλου του Χίτλερ, κλέβοντάς τον από τα χέρια των κυνηγών του.


Ο Ότο Σκορτσένι με τον μόλις απελευθερωμένο Μουσολίνι στις 12 Σεπτεμβρίου του 1943 (Wikimedia Commons /Toni Schneiders).

Αλλά αυτά ήταν τότε. Στο παρελθόν. Το 1962, σύμφωνα με τις πηγές μας, που μας μίλησαν μόνο με την προϋπόθεση της ανωνυμίας τους, ο Σκορτσένι είχε διαφορετικό εργοδότη. Η ιστορία του πως έγινε αυτό, είναι μια από τις σημαντικότερες ιστορίες που δεν έχουν ειπωθεί από τα αρχεία της Μοσάντ, της υπηρεσίας της οποίας το πλήρες όνομα, μεταφρασμένο από τα εβραϊκά σημαίνει «Ινστιτούτο Πληροφοριών και Ειδικών Αποστολών». Βασικό για να καταλάβουμε την ιστορία είναι ότι εκείνη την εποχή μία από τις πρώτες προτεραιότητες της Μοσάντ ήταν να σταματήσει τους Γερμανούς επιστήμονες από το να δουλεύουν στο πρόγραμμα πυραύλων της Αιγύπτου. Για αρκετούς μήνες πριν το θάνατό του ο Κρουγκ, μαζί με άλλους Γερμανούς που δουλεύανε στη βιομηχανία κατασκευής πυραύλων της Αιγύπτου, λάμβανε απειλητικά μηνύματα. Όταν βρισκόταν στη Γερμανία άγνωστοι του τηλεφωνούσαν μες στη νύχτα και του έλεγαν να παρατήσει το αιγυπτιακό πρόγραμμα. Όταν βρισκόταν στην Αίγυπτο, κάποιοι από τους επιστήμονες λάμβαναν στα σπίτια τους πακέτα-βόμβες με το ταχυδρομείο –και αρκετοί από αυτούς είχαν τραυματιστεί από τις εκρήξεις. Ο Κρουγκ ήταν ψηλά στη λίστα των στόχων της Μοσάντ.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που είχε λήξει μόλις 17 χρόνια πιο πριν, ο Κρουγκ ήταν μέλος μιας ομάδας αστέρων του Peenemünde, του πεδίου στρατιωτικών δοκιμαστικών βολών στην ακτή της Βαλτικής Θάλασσας όπου κορυφαίοι Γερμανοί επιστήμονες δούλευαν εντατικά στην υπηρεσία του Χίτλερ και του Τρίτου Ράιχ. Η ομάδα, της οποίας ηγούταν ο Wernher von Braun, ήταν περήφανη για τις επιτυχίες της στην κατασκευή πυραύλων για τα χτυπήματα Blitz που είχαν γονατίσει την Αγγλία. Οι ευρύτερες φιλοδοξίες της ήταν να φτιάξουν πυραύλους που θα πηγαίνανε πολύ πιο μακριά σε επίπεδο απόστασης, θα είχαν μεγαλύτερη ακρίβεια χτυπήματος και περισσότερη δύναμη καταστροφής. Σύμφωνα με την έρευνα της Μοσάντ, μια δεκαετία αφότου ο πόλεμος τελείωσε, ο von Braun κάλεσε τον Κρουγκ και άλλους πρώην συναδέλφους του στην Αμερική. Ο von Braun, αφότου το πολεμικό του μητρώο είχε ουσιαστικά διαγραφεί, πλέον ηγούταν της εξέλιξης ενός πυραυλικού προγράμματος για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μάλιστα, έγινε ένας από τους ιδρυτικούς πατέρες του προγράμματος εξερεύνησης του διαστήματος από τη NASA. Ο Κρουγκ όμως είχε επιλέξει κάτι διαφορετικό και απ’ ότι φαινόταν πιο κερδοφόρο: να ενωθεί με άλλους επιστήμονες της ομάδας του Peenemünde, υπό την ηγεσία του Γερμανού καθηγητή Wolfgang Pilz, τον οποίο θαύμαζε απεριόριστα, στην Αίγυπτο. Θα φτιάχνανε εκεί ένα μυστικό στρατηγικό πυραυλικό πρόγραμμα για την αραβική αυτή χώρα. Στα μάτια των Ισραηλινών, ο Κρουγκ έπρεπε να γνωρίζει ότι το Ισραήλ, η χώρα όπου τόσο πολλοί επιζώντες του Ολοκαυτώματος είχαν βρει καταφύγιο, ήταν ο στόχος των στρατιωτικών δυνατοτήτων του νέου του αφεντικού. Ένας αφοσιωμένος Ναζί σαν κι αυτόν θα το ‘βλεπε αυτό σαν ευκαιρία για να συνεχίσει τη φρικτή αποστολή της εξόντωσης των Εβραίων.

Τα απειλητικά σημειώματα και τηλεφωνήματα, ωστόσο, τρελαίνανε τον Κρουγκ. Εκείνος και οι συνάδελφοί του γνώριζαν πως οι απειλές έρχονταν από Ισραηλινούς. Ήταν προφανές. Το 1960 Ισραηλινοί πράκτορες είχαν απαγάγει τον Άντολφ Άιχμαν, έναν από τους βασικούς αρχιτέκτονες του Ολοκαυτώματος στη μακρινή Αργεντινή. Οι Ισραηλινοί με έναν εντυπωσιακό τρόπο τον είχαν κουβαλήσει λαθραία μέσα στην Ιερουσαλήμ, όπου και δικάστηκε. Ο Άιχμαν κρεμάστηκε στις 31 Μαίου του 1962.


Ο Ότο Σκορτσένι (δεύτερος από τα αριστερά) στις 3 Οκτωβρίου του 1943 (Wikimedia Commons).

Ήταν λογικό ο Κρουγκ να νιώθει ότι μια θηλιά της Μοσάντ σφιγγόταν όλο και περισσότερο γύρω από το λαιμό του. Γι’ αυτό και στράφηκε στη βοήθεια τρίτων: συγκεκριμένα, ενός Ναζί ήρωα που θεωρούταν στον πόλεμο ως ο καλύτερος των καλυτέρων στο μεσουράνημα του Χίτλερ. Τη μέρα που ο Κρουγκ εξαφανίστηκε, σύμφωνα με πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές, άφησε το γραφείο του για να συναντήσει τον Σκορτσένι, τον άνθρωπο που ένιωθε ότι θα τον έσωζε από τη Μοσάντ. Ο Σκορτσένι εκείνη την εποχή ήταν 54 χρονών και λίγο-πολύ ήταν ένας θρύλος. Ένας κομψός και καινοτόμος στρατιωτικός που είχε μεγαλώσει στην Αυστρία, διάσημος για μια μεγάλη ουλή στην αριστερή πλευρά του προσώπου του, αποτέλεσμα ενός ενθουσιώδους παιχνιδιού με σπαθιά όταν ξιφουλκούσε ως πιτσιρικάς, και ο οποίος είχε φτάσει να ανέβει στο βαθμό του αντι-συνταγματάρχη των Waffen SS στη ναζιστική Γερμανία. Χάρη στους άθλους του Σκορτσένι ως διοικητή των κομάντο ήταν που ο Χίτλερ γνώριζε πως είχε δίπλα του έναν άνθρωπο που θα τραβούσε πέρα από τα δεδομένα και δεν θα τον σταματούσε τίποτε για να ολοκληρώσει μια αποστολή. Τα επιτεύγματα του αντισυνταγματάρχη ενέπνεαν τους Γερμανούς και δημιουργούσαν έναν απρόθυμο σεβασμό απέναντί του από τους εχθρούς της Γερμανίας. Οι αμερικάνικες και βρετανικές μυστικές υπηρεσίες του στρατού τον θεωρούσαν ως «τον πιο επικίνδυνο άνθρωπο στην Ευρώπη». Ο Κρουγκ επικοινώνησε με τον Σκορτσένι ελπίζοντας ότι ο μεγάλος αυτός ήρωας –που τότε ζούσε στην Ισπανία– θα μπορούσε να δημιουργήσει μια στρατηγική για να κρατήσει τον επιστήμονα ασφαλή. Οι δυο τους βρεθήκαν στη λευκή Μερσεντές του Κρουγκ, οδηγώντας με κατεύθυνση βόρεια από το Μόναχο και ο Σκορτσένι του είπε ότι σαν πρώτο βήμα είχε κανονίσει να βρεθούν τρεις σωματοφύλακες για αυτόν. Του είπε ότι το αυτοκίνητο που τους ακολουθούσε είχε μέσα αυτούς τους τρεις σωματοφύλακες, οι οποίοι θα συνόδευαν τους δυο τους σε ένα ασφαλές δάσος για να κάνουν μια κουβέντα. Σε αυτό το δάσος δολοφονήθηκε ο Κρουγκ και χωρίς πολλά-πολλά. Ο άνθρωπος που τράβηξε τη σκανδάλη δεν ήταν άλλος από τον διάσημο Ναζί ήρωα. Η υπηρεσία κατασκοπείας του Ισραήλ είχε καταφέρει να μεταστρέψει τον Ότο Σκορτσένι σε μυστικό πράκτορα του εβραϊκού κράτους. Αφού πυροβολήθηκε ο Κρουγκ, οι τρεις Ισραηλινοί έριξαν οξύ στο σώμα του, περίμεναν λίγο και έπειτα έθαψαν ό,τι είχε απομείνει από το σώμα του σε μια τρύπα που είχαν σκάψει προηγουμένως. Καλύψανε τον αυτοσχέδιο τάφο με λάιμ ώστε τα σκυλιά της αστυνομίας –ή άγρια ζώα– να μην μπορέσουν ποτέ μυρίζοντας να βρούνε τα απομεινάρια του.

Ο Ότο Σκορτσένι (αριστερά) και ο Adrian von Fölkersam (δεξιά) στη Βουδαπέστη στις 16 Οκτωβρίου του 1944 (Wikimedia Commons).

Η τριάδα που είχε αναλάβει το συντονισμό της εξωδικαστικής εκτέλεσης περιλάμβανε έναν μελλοντικό πρωθυπουργό του Ισραήλ, τον Γιτζάκ Σαμίρ (Yitzhak Shamir), που εκείνη την εποχή ήταν επικεφαλής της μονάδας ειδικών επιχειρήσεων της Μοσάντ. Ο δεύτερος ήταν ο Zvi «Peter» Malkin, ο οποίος ήταν ο άνθρωπος που είχε συλλάβει τον Άιχμαν στην Αργεντινή και για το υπόλοιπο της ζωής του ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, μπαίνοντας στον καλλιτεχνικό κόσμο, με έδρα του τη Νέα Υόρκη. Επιβλέποντας από απόσταση ήταν ο τρίτος, ο Yosef «Joe» Raanan, σαν επικεφαλής του γραφείου της μυστικής υπηρεσίας στη Γερμανία. Και οι τρεις τους είχαν χάσει έναν μεγάλο αριθμό μελών των οικογενειών τους μέσα στα έξι εκατομμύρια Εβραίους που δολοφονήθηκαν στο πλαίσιο της βάναυσης, ευρείας σε κλίμακα ηπείρου, γενοκτονίας που είχε συντονίσει ο Άιχμαν. Το κίνητρο του Ισραήλ για να δουλέψει με έναν άνδρα σαν τον Σκορτσένι ήταν καθαρό: να φτάσει όσο πιο κοντά γίνεται στους Ναζί που βοηθούσαν τους Αιγύπτιους να σχεδιάσουν ένα νέο Ολοκαύτωμα. Η στρατηγική της Μοσάντ για την προστασία του Ισραήλ και των Εβραίων δεν έχει προκαθορισμένους κανόνες ή όρια. Οι πράκτορες της υπηρεσίας έχουν ελιχθεί των νομικών συστημάτων σε μια σειρά από ξένες χώρες με σκοπό την εξουδετέρωση των εχθρών του Ισραήλ: Παλαιστίνιων τρομοκρατών, Ιρανών επιστημόνων και ακόμη και ενός Καναδού εφευρέτη όπλων με το όνομα Gerard Bull ο οποίος δούλευε για τον Σαντάμ Χουσεΐν μέχρι να σταματήσουν την καριέρα του οι σφαίρες στις Βρυξέλλες το 1990. Οι πράκτορες της Μοσάντ στο Λίλχαϊμερ της Νορβηγίας σκότωσαν ακόμα και έναν Μαροκινό σερβιτόρο πιστεύοντας λανθασμένα πως ήταν ο εγκέφαλος πίσω από το μακελειό των Ολυμπιακών Αγώνων του 1972 όπου 11 Ισραηλινοί αθλητές σφαγιάστηκαν από την τρομοκρατική ομάδα του Μαύρου Σεπτέμβρη. ΟAhmed Bouchikhi πυροβολήθηκε το 1973 την ώρα που έβγαινε από το σινεμά με την έγκυο σύζυγό του. Η ισραηλινή κυβέρνηση πλήρωσε αποζημίωση σε εκείνη χωρίς ποτέ να αναγνωρίσει ότι έκανε λάθος. Η επιχείρηση αυτή που τα έκανε μαντάρα καθυστέρησε άλλες εκτελέσεις της Μοσάντ, αλλά δεν τις σταμάτησε. Για να φτάσει εκεί που δεν θα το φανταζόταν σε αυτές τις αδύνατες αποστολές, η Μοσάντ έχει κάποιες φορές βρεθεί να συνεργάζεται με ανόσιους συνεργάτες. Όταν οι βραχυπρόθεσμες συνεργασίες βοηθάνε, οι Ισραηλινοί είναι πρόθυμοι να χορέψουν με τον παροιμιώδη διάβολο, αν αυτό κριθεί απαραίτητο. Αλλά γιατί ο Σκορτσένι συνεργάστηκε με τη Μοσάντ; Γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1908 στη Βιέννη σε μια μεσοαστική οικογένεια, περήφανη για τις στρατιωτικές της υπηρεσίες στην Αυστρο-ουγγρική Αυτοκρατορία. Από νωρίς έμοιαζε ατρόμητος, θαρραλέος και ταλαντούχος στο να εξυφαίνει ψεύτικες και σύνθετες ιστορίες που εξαπατούσαν τον κόσμο με μυριάδες τρόπους. Αυτά ήταν βασικά προ-απαιτούμενα για έναν κομάντο την εποχή του πολέμου και σίγουρα πολύτιμες ποιότητες και για την Μοσάντ. Μπήκε στο αυστριακό τμήμα του ναζιστικού κόμματος από το 1931, όταν ήταν 23 χρονών, υπηρέτησε στη στρατιωτική πολιτοφυλακή, στα S.A. τάγματα εφόδου και λάτρεψε με ενθουσιασμό τον Χίτλερ. Ο Φύρερ εκλέχτηκε καγκελάριος της Γερμανίας το 1933 και προσάρτησε την Αυστρία το 1938. Όταν εισέβαλε στην Πολωνία το 1939 και ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Σκορτσένι εγκατέλειψε την οικοδομική του επιχείρηση και δήλωσε εθελοντής όχι για τον τακτικό στρατό, τη Βέρμαχτ, αλλά για τη μεραρχία Leibstandarte SS Panzer που υπηρετούσε σαν η προσωπική δύναμη σωματοφυλάκων του Χίτλερ.


Ο Ότο Σκορτσένι στην Πομεράνια επισκεπτόμενος το 500ο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών τον Φεβρουάριο του 1945 (Wikimedia Commons).

Ο Σκορτσένι στα απομνημονεύματά του μετά τον πόλεμο, μιλούσε για αυτά του τα χρόνια στην υπηρεσία των SS σαν να ήταν σχεδόν αναίμακτα ταξίδια στην κατεχόμενη Πολωνία, Ολλανδία και Γαλλία. Οι δραστηριότητές του προφανώς δεν ήταν τόσο άκακες όσο τις παρουσίαζε. Πήρε μέρος σε μάχες στη Ρωσία και την Πολωνία και οι Ισραηλινοί πίστευαν ότι ήταν πολύ πιθανόν να είχε εμπλακεί στην εξόντωση των Εβραίων. Τα Waffen SS εξάλλου δεν ήταν ο τακτικός στρατός, ήταν ο στρατιωτικός βραχίονας του ναζιστικού κόμματος στο γενοκτονικό του σχέδιο. Η πιο διάσημη και τολμηρή του αποστολή έλαβε χώρα τον Σεπτέμβρη του 1943. Οδηγώντας μια ομάδα κομάντο που πέταξαν σε ανεμοπλάνα με σβησμένες μηχανές, έφτασαν σε ένα ιταλικό θέρετρο μιας βουνοκορφής για να σώσουν τον φίλο και σύμμαχο του Χίτλερ, τον προσφάτως εκδιωχθέντα φασίστα δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι, να τον βουτήξουν και να εξαφανιστούν εν μέσω ακραίων δυσκολιών της επιχείρησης. Αυτή η περιπέτεια ήταν που έκανε τον Σκορτσένι να προαχθεί σε αντι-συνταγματάρχη –και να διοικεί από αυτή τη θέση τις επιχειρήσεις των Ειδικών Δυνάμεων των SS του Χίτλερ. Ο Χίτλερ τον τίμησε επιπλέον με αρκετές ώρες προσωπικών συζητήσεων, πέρα από το ότι του απένειμε τον Σταυρό των Ιπποτών. Αλλά αυτός βέβαια δεν ήταν ο μόνος του θρίαμβος. Τον Σεπτέμβριο του 1944 όταν ο δικτάτορας της Ουγγαρίας Ναύαρχος Miklos Horthy, που ήταν σύμμαχος των Ναζί, ήταν στο μεταίχμιο του να προσφύγει σε συνθήκη ειρήνης με τη Ρωσία η οποία σφυροκοπούσε τις δυνάμεις του Άξονα, ο Σκορτσένι ηγήθηκε ενός αποσπάσματος των Ειδικών Δυνάμεων μέσα στη Βουδαπέστη, απάγοντας τον Horthy και αντικαθιστώντας τον με το πιο σκληροπυρηνικό καθεστώς του φασιστικού κόμματος του Σταυρωτού Βέλους (Fascist Arrow Cross). Αυτό ήταν το καθεστώς που τελικά σκότωσε ή εκτόπισε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεκάδες χιλιάδες Ούγγρους Εβραίους που είχαν καταφέρει ως τότε να επιβιώσουν από τον πόλεμο.

Το 1944 επίσης ο Σκορτσένι διάλεξε 150 στρατιώτες, συμπεριλαμβανόμενων κάποιων που μιλούσαν άψογα την αγγλική γλώσσα και κατέστρωσε ένα θαρραλέο σχέδιο για να ξεγελάσει τους Συμμάχους τη στιγμή που θα κάνανε την απόβαση στη Νορμανδία τον Ιούνιο. Με τους Συμμάχους να προχωρούν μέσα από τη Γαλλία ο Σκορτσένι έντυσε τους άντρες τους με αμερικάνικες στολές, από Αμερικάνους στρατιώτες που είχαν ήδη συλληφθεί από τους Γερμανούς και χρησιμοποιώντας αμερικάνικα τανκς προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στις συμμαχικές δυνάμεις επιτιθέμενος πίσω από τις γραμμές των Συμμάχων εναντίον τους. Η τολμηρή αυτή απάτη –που περιλάμβανε και την κλοπή αμερικάνικης στρατιωτικής ιδιοκτησίας– εξασφάλισε στον Σκορτσένι δύο χρόνια ανακρίσεων, φυλάκισης και δικαστηρίων μετά το τέλος του πολέμου. Τελικά, οι στρατιωτικοί δικαστές των Συμμάχων τον αθώωσαν το 1947. Για άλλη μια φορά οι εφημερίδες όλου του κόσμου του απέδωσαν τον χαρακτηρισμό του πιο επικίνδυνου ανθρώπου στον κόσμο. Απόλαυσε έτσι τη φήμη του και εξέδωσε τα απομνημονεύματά του σε διάφορες εκδόσεις και σε πολλές γλώσσες, συμπεριλαμβανόμενου του βιβλίου του, του 1957 «Οι Ειδικές Αποστολές του Σκορτσένι: η Αυτοβιογραφία του Άσσου των Κομάντο του Χίτλερ», από τις Εκδόσεις Greenhill. Επινόησε αρκετές υπερβολικές ψεύτικες ιστορίες στα βιβλία του και σίγουρα υποτίμησε τη σημασία των επαφών του με τους πιο αιμοσταγείς Ναζί ηγέτες της εποχής. Μιλώντας δε για τις συζητήσεις του με τον Χίτλερ, περιέγραφε τον δικτάτορα σαν έναν στρατιωτικό ηγέτη που νοιαζόταν και άκουγε προσεκτικά τους άλλους. Ήταν αρκετά αυτά που ο Σκορτσένι δεν αποκάλυπτε βέβαια, συμπεριλαμβανόμενου του πως απέδρασε από τις στρατιωτικές φυλακές των Αμερικανών που τον κρατούσαν για μια τρίτη χρονιά μετά την αθώωσή του. Οι ανακριτές σκέπτονταν να απαγγείλουν νέες κατηγορίες εναντίον του στις δίκες της Νυρεμβέργης αλλά κατά τη διάρκεια μιας μεταφοράς του κατάφερε να αποδράσει, από ότι λεγόταν με τη βοήθεια πρώην SS στρατιωτών που φορούσαν στολές της αμερικάνικης στρατονομίας.


Ο Ότο Σκορτσένι σε κελί ως μάρτυρας στις δίκες της Νυρεμβέργης στις 24 Νοεμβρίου του 1945 (Wikimedia Commons).

Η απόδραση του Σκορτσένι φημολογούταν ότι είχε γίνει με τη βοήθεια της υπηρεσίας που διαδέχθηκε η CIA, το Γραφείο Ειδικών Υπηρεσιών για το οποίο έκανε κάποια δουλειά μετά τον πόλεμο. Είναι βέβαια αξιοσημείωτο ότι του επιτράπηκε να εγκατασταθεί στην Ισπανία –έναν παράδεισο για τους Ναζί βετεράνους πολέμου, αφού τους προστάτευε το υπέρ του δυτικού μπλοκ φασιστικό καθεστώς του Στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο. Τα χρόνια που ακολούθησαν δούλεψε σαν σύμβουλος του Προέδρου Χουάν Περόν στην Αργεντινή αλλά και της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που ο Σκορτσένι ανέπτυξε φιλίες με Αιγύπτιους αξιωματικούς που διοικούσαν το πυραυλικό πρόγραμμα και προσλάμβαναν Γερμανούς ειδικούς. Στο Ισραήλ μια επιχειρησιακή ομάδα της Μοσάντ προσπαθούσε να σκεφτεί τον καλύτερο τρόπο να βρει και να σκοτώσει τον Σκορτσένι. Αλλά ο επικεφαλής της υπηρεσίας, Ισέρ Χαρέλ (Isser Harel), είχε συλλάβει ένα πιο τολμηρό σχέδιο: αντί να τον σκοτώσουν, να τον παγιδεύσουν. Οι αξιωματούχοι της Μοσάντ γνώριζαν καλά ότι για να στοχεύσουν στους Γερμανούς επιστήμονες, θα χρειάζονταν κάποιον από τα μέσα. Στην πράξη, η Μοσάντ χρειαζόταν έναν Ναζί. Οι Ισραηλινοί δεν θα έβρισκαν ποτέ έναν Ναζί που να μπορούσαν να εμπιστευτούν αλλά βρήκαν έναν Ναζί τελικά στον οποίο θα μπορούσαν να υπολογίζουν: κάποιος άμεμπτης ακεραιότητας και αποφασισμένος, με ιστορικό επιτυχιών στην εκτέλεση καινοτόμων σχεδίων και με ανεπτυγμένο το προσόν να κρατάει μυστικά. Η φαινομενικά παράδοξη απόφαση να στρατολογήσουν τον Σκορτσένι πάρθηκε με κάποια προσωπική οδύνη γιατί η δουλειά αυτή ανατέθηκε στον Raanan ο οποίος επίσης είχε γεννηθεί στη Βιέννη, σαν τον Σκορτσένι, και μόλις που είχε καταφέρει να γλιτώσει από το Ολοκαύτωμα. Ως Αυστριακός Εβραίος αρχικά είχε το όνομα Kurt Weisman. Αφότου οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία στην Αυστρία το 1938, στάλθηκε σε ηλικία 16 ετών στην διοικούμενη από τους Βρετανούς τότε Παλαιστίνη. Η μητέρα του και ο μικρότερος αδερφός του έμειναν στην Ευρώπη και εξοντώθηκαν.

Σαν πολλούς Εβραίους της Παλαιστίνης, ο Kurt Weisman κατατάχτηκε στο βρετανικό στρατό ψάχνοντας ευκαιρίες να εκδικηθεί τη Γερμανία. Υπηρέτησε στην βασιλική πολεμική αεροπορία της Βρετανίας. Μετά τη δημιουργία του Ισραήλ το 1948 ακολούθησε αυτό που έκαναν οι περισσότεροι, αλλάζοντας το όνομά του σε εβραϊκό και έτσι, ως Joe Raanan, ήταν μεταξύ των πρώτων πιλότων της ελάχιστης πρώτης δύναμης αεροπορίας του νεαρού έθνους του Ισραήλ. Ο νεαρός γρήγορα εξελίχθηκε σε διοικητή αεροπορικής βάσης και αργότερα σε επικεφαλής της μυστικής υπηρεσίας της πολεμικής αεροπορίας. Το μοναδικό αυτό βιογραφικό του Raanan, καθώς και κάποιες δουλειές που είχε κάνει με τη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία της Βρετανίας σε επίπεδο ψυχολογικού πολέμου, είχε τραβήξει την προσοχή του Χαρέλ, του διευθυντή της Μοσάντ, ο οποίος τον έβαλε στη Μοσάντ το 1957. Κάποια χρόνια αργότερα ο Raanan στάλθηκε στη Γερμανία να διοικήσει τις επιχειρήσεις της μυστικής υπηρεσίας εκεί –με ιδιαίτερη εστίαση στους Γερμανούς επιστήμονες της Αιγύπτου. Έτσι, ήταν ο Ranaan αυτός που έπρεπε να σκεφτεί και να συντονίσει μια επιχείρηση δημιουργίας επαφής με τον Σκορτσένι, τον διάσημο Ναζί κομάντο. Στον Ισραηλινό κατάσκοπο ήταν δύσκολο να ξεπεράσει την προσωπική του απροθυμία για μια τέτοια αποστολή, αλλά όταν διατάχθηκε, μάζεψε μια ομάδα που ταξίδεψε μέχρι την Ισπανία για να πάρει πληροφορίες πριν από οποιαδήποτε δράση. Τα μέλη της παρακολούθησαν τον Σκορτσένι, το σπίτι του, τη δουλειά του και την καθημερινή του ρουτίνα. Η ομάδα συμπεριλάμβανε μια Γερμανίδα λίγο πριν τα 30 της, η οποία δεν ήταν εκπαιδευμένη πράκτορας της Μοσάντ ούτε αυτή ήταν η δουλειά της, αλλά ήταν «βοηθός», ή «saayanit» όπως λέγεται στα εβραϊκά (ή «saayan» αν θα ήταν άνδρας). Αυτό το μέλος της ομάδας ήταν σαν κομπάρσος σε μια μεγάλη ταινία, στην οποία έπαιζε ό,τι ρόλο της ζητούσαν. Μια βοηθός (saayanit) συχνά θα εμφανιζόταν σαν η κοπέλα κάποιου μυστικού μάχιμου πράκτορα της Μοσάντ. Οι εσωτερικές αναφορές της Μοσάντ αργότερα της έδωσαν το όνομα «Anke» και την περιέγραφαν σαν όμορφη, ζωηρή και με ικανότητα στο φλερτ. Ταίριαζε τέλεια για αυτή τη δουλειά –η οποία εξάλλου ήταν ένα «παιχνίδι ζευγαριών». Ένα απόγευμα σε κάποιον από τους πρώτους μήνες του 1962, ο ευκατάστατος και τραχιά όμορφος –αν και σημαδεμένος– Σκορτσένι βρισκόταν σε ένα πολυτελές μπαρ της Μαδρίτης με την εμφανώς κατά πολύ νεότερή του σύζυγο, Ilse von Finckenstein. Φυσικά, και τα δικά της ναζιστικά διαπιστευτήρια ήταν αψεγάδιαστα. Ήταν η ανεψιά του Hjalmar Schacht, του ταλαντούχου Υπουργού Οικονομικών του Χίτλερ. Ήπιανε εκεί μαζί μερικά κοκτέιλ και χαλάρωναν όταν ο μπάρμαν τους σύστησε σε ένα άλλο γερμανόφωνο ζευγάρι το οποίο σέρβιρε. Η γυναίκα ήταν όμορφη και λίγο πριν κλείσει τα 30 της και ο συνοδός της ήταν ένας καλοντυμένος σαραντάρης. Ήταν Γερμανοί τουρίστες, είπανε, αλλά επίσης ήταν αναστατωμένοι: είχαν μόλις ξεφύγει από πολύ τρομακτική ληστεία στο δρόμο εις βάρος τους. Μιλούσαν τέλεια γερμανικά, φυσικά, ο άνδρας με μια μικρή αυστριακή προφορά, σαν και του Σκορτσένι. Έδωσαν τα ψεύτικά τους ονόματα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν ένας πράκτορας της Μοσάντ που το όνομά του πρέπει να μείνει μυστικό και η «βοηθός Anke». Έπειτα ακολούθησαν κι άλλα ποτά, έπειτα λίγο κραυγαλέο φλερτ και ύστερα από αυτό η σύζυγος του Σκορτσένι κάλεσε το νεαρό ζευγάρι που είχε χάσει τα πάντα –χρήματα, διαβατήρια και αποσκευές– να περάσουν τη νύχτα στην πολυτελή τους βίλα. Το ζευγάρι των τουριστών είχε κάτι το ακαταμάχητο. Μια αίσθηση σεξουαλικής οικειότητας μεταξύ των δύο ζευγαριών ήταν ήδη στον αέρα. Αφού και οι τέσσερις μπήκαν στο σπίτι, ωστόσο, όταν το παιχνιδιάρικο φλερτ έφτασε σε ένα σημείο που τα δύο ζευγάρια θα αλλάζανε παρτενέρ, ο Σκορτσένι –ο γοητευτικός οικοδεσπότης– έβγαλε ένα όπλο και σημαδεύοντας το ζευγάρι τους είπε «Ξέρω ποιοι είστε και ξέρω γιατί είστε εδώ. Είστε Μοσάντ και ήρθατε να με σκοτώσετε». Το νεαρό ζευγάρι δεν πρόλαβε να κάνει οτιδήποτε. Ο άνδρας είπε «Έχεις δίκιο εν μέρει. Είμαστε Μοσάντ αλλά αν είχαμε έρθει να σε σκοτώσουμε, θα το κάναμε πριν από βδομάδες». «Ή θα σας σκότωνα εγώ ίσως», είπε ο Σκορτσένι. Η Anke βγήκε μπροστά. «Αν μας σκοτώσεις τώρα, οι επόμενοι δεν θα κάτσουν να πιούνε ποτά μαζί σου. Δεν θα δεις καν τις φάτσες τους πριν σου τινάξουν τα μυαλά. Η προσφορά μας είναι απλά να μας βοηθήσεις». Μετά από ένα λεπτό που φάνηκε να κρατάει μια ώρα, ο Σκορτσένι δεν χαμήλωσε το όπλο του, αλλά ρώτησε «Τι είδους βοήθεια; Θέλετε να κάνω κάτι για εσας;» Ο αξιωματικός της Μοσάντ –που ακόμη και τώρα δεν κατονομάζεται από τους συναδέλφους του– είπε στον Σκορτσένι ότι το Ισραήλ χρειαζόταν πληροφορίες και θα τον πλήρωνε γενναίοδωρα. Ο αγαπημένος κομάντο του Χίτλερ μετά από μια παύση λίγων λεπτών για να σκεφτεί, έκανε τους Ισραηλινούς να εκπλαγούν λέγοντάς τους «Δεν με ενδιαφέρουν τα λεφτά, έχω αρκετά». Και ο άνθρωπος της Μοσάντ εξεπλάγη ακόμα περισσότερο όταν άκουσε τον Σκορτσένι να του λέει τι ακριβώς θα ήθελε από πλευράς του: «Θέλω ο Σάιμον Βίζενταλ (Simon Wiesenthal) να βγάλει το όνομα μου από τη λίστα του». Ο Σάιμον Βίζενταλ, ο διάσημος κυνηγός των Ναζί με έδρα τη Βιέννη, είχε τον Σκορτσένι στη λίστα των εγκληματιών πολέμου και τον έψαχνε, ενώ ο κομάντο τώρα άρχισε να τους λέει ότι δεν είχε διαπράξει εγκλήματα πολέμου. Οι Ισραηλινοί δεν μπορούσαν να πιστέψουν τους ισχυρισμούς αθωότητας ενός Ναζί αξιωματικού, αλλά η στρατολόγηση ενός πράκτορα για αποστολές κατασκοπείας απαιτεί μια δουλειά ψεμάτων και εξαπάτησης ούτως ή άλλως. Του είπανε «εντάξει, αυτό θα το κάνουμε. Θα το φροντίσουμε εμείς». Ο Σκορτσένι χαμήλωσε επιτέλους το όπλο του και οι δύο άνδρες έσφιξαν τα χέρια τους. Ο άνδρας της Μοσάντ απέκρυψε την απέχθειά του. «Κατάλαβα ότι η όλη ιστορία ότι σας ληστέψανε ήταν παραμύθι, απλή βιτρίνα», τους είπε ο Σκορτσένι με ένα περήφανο χαμόγελο σαν ένας συνάδελφός τους των μυστικών υπηρεσιών. Το επόμενο βήμα ήταν να τον φέρουν στο Ισραήλ. Ο χειριστής του στη Μοσάντ, ο Raanan, έκλεισε ένα μυστικό ραντεβού με απευθείας πτήση προς το Τελ Αβίβ όπου ο Σκορτσένι πήγε να γνωρίσει τον διοικητή Χαρέλ. Ο Ναζί ανακρίθηκε και επίσης έλαβε πολλές συγκεκριμένες οδηγίες και συστάσεις. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του, ο Σκορτσένι οδηγήθηκε στο Μουσείο του Γιαντ Βασέμ, δηλαδή στο μουσείο της Ιερουσαλήμ που έχει αφιερωθεί στη μνήμη των έξι εκατομμυρίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Ο Ναζί παρέμεινε σιωπηλός και έδειχνε σεβασμό. Εκεί υπήρξε μια περίεργη στιγμή όταν ένας επιζών του πολέμου έδειξε τον Σκορτσένι και τον ονόμασε «εγκληματία πολέμου». Ο Raanan σαν επιδέξιος ηθοποιός που πρέπει να ‘ναι κάθε πράκτορας, χαμογέλασε στον Εβραίο άνδρα και του ‘πε μαλακά: «Όχι, κάνεις λάθος, είναι συγγενής μου και επιζών του Ολοκαυτώματος!» Φυσικά, πολλοί στην ισραηλινή μυστική υπηρεσία αναρωτιούνταν αν ο διάσημος στρατιώτης της Γερμανίας είχε πράγματι στρατολογηθεί τόσο εύκολα. Τον ένοιαζε τόσο η εικόνα του ώστε να αφαιρεθεί από τη λίστα των εγκληματιών πολέμου; Ο Σκορτσένι επεσήμανε βέβαια ότι το να είσαι σε αυτή τη λίστα σημαίνει ότι είσαι στόχος εκτέλεσης. Συνεργαζόμενος με τη Μοσάντ, εξαγόραζε μια ασφάλεια ζωής. Ο νέος πράκτορας έμοιαζε να αποδεικνύει την πλήρη αξιοπιστία του. Όπως του ζητήθηκε από τους Ισραηλινούς, πέταξε προς την Αίγυπτο και έφτιαξε μια λεπτομερέστατη λίστα Γερμανών επιστημόνων και των διευθύνσεών τους. Παρείχε επίσης τα ονόματα πολλών ψεύτικων εταιρειών στην Ευρώπη που παρήγαγαν στην πραγματικότητα εξαρτήματα για τα στρατιωτικά σχέδια της Αιγύπτου. Σε αυτές συμπεριλαμβανόταν και η εταιρεία του Χάινζ Κρουγκ «Intra», στο Μόναχο. Ο Raanan συνέχισε να είναι ο επικεφαλής της αποστολής αυτής ενάντια στους Γερμανούς επιστήμονες. Αλλά ανέθεσε τη διατήρηση της επαφής με τον Σκορτσένι σε δύο από τους πιο αποτελεσματικούς του πράκτορες πεδίου: τον Rafi Eitan και τον Avraham Ahituv. Ο Eitan ήταν ένας από τους πιο αξιοθαύμαστους χαρακτήρες στις μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ. Κέρδισε το παρατσούκλι του «Κύριος Απαγωγέας» από το ρόλο του στην απαγωγή του Άιχμαν αλλά και άλλων ανθρώπων που έψαχνε η Μοσάντ. Ο Eitan βοήθησε επίσης στην κλοπή υλικού για την απόκτηση του μυστικού πυρηνικού προγράμματος του Ισραήλ. Και ήταν αυτός που επίσης θα αποκτούσε την κακοφημία του χειρισμού του Αμερικανο-Εβραίου κατάσκοπου Jonathan Pollard των μυστικών υπηρεσιών των Ηνωμένων Πολιτειών. Αρκετά εντυπωσιακά το 2006, μετά από μια ολόκληρη ζωή στις σκιές, ο Eitan σε ηλικία 79 ετών έγινε βουλευτής στο Ισραήλ, όντας επικεφαλής ενός κόμματος που εκπροσωπεί τους ηλικιωμένους Ισραηλινούς. «Ναι! Γνώρισα και χειρίστηκα τον Σκορτσένι!» μας εξομολογήθηκε πρόσφατα ο Eitan. Όπως και άλλοι βετεράνοι της Μοσάντ, αρνήθηκε να πει παραπάνω λεπτομέρειες. Ο Ahituv από την άλλη είχε γεννηθεί στη Γερμανία το 1930 και ήταν παρόμοια αναμεμειγμένος σε μια ευρεία κλίμακα υπόγειων δραστηριοτήτων του Ισραήλ σε όλο τον κόσμο. Από το 1974 έως το 1980 ήταν επικεφαλής της εσωτερικής υπηρεσίας πληροφοριών, της Shin Bet, η οποία επίσης ήταν γεμάτη μυστικά και διεξήγε από κοινού επιχειρήσεις με τη Μοσάντ. Οι πράκτορες της Μοσάντ προσπάθησαν πράγματι να πείσουν τον Βίζενταλ να αφαιρέσει τον Σκορτσένι από τη λίστα των εγκληματιών πολέμου, αλλά ο κυνηγός των Ναζί αρνήθηκε. Η Μοσάντ με τυπικό θράσος (chutzpah), παρόλα αυτά πλαστογράφησε ένα έγγραφο –υποτίθεται από τον Βίζενταλ στον Σκορτσένι– ανακηρύσσοντάς το όνομά του καθαρό. Ο Σκορτσένι συνέχισε να εκπλήσσει τους Ισραηλινούς με το επίπεδο της συνεργασίας του. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Αίγυπτο ταχυδρόμησε ακόμα και πακέτα-βόμβες! Ένα πακέτο-βόμβα ισραηλινής κατασκευής σκότωσε πέντε Αιγύπτιους μέσα σε ένα εργοστάσιο κατασκευής πυραύλων 333, όπου εργάζονταν και οι Γερμανοί επιστήμονες. Η εκστρατεία εκφοβισμού ήταν αρκετά επιτυχημένη, με τους περισσότερους Γερμανούς να εγκαταλείπουν τελικά την Αίγυπτο. Το Ισραήλ σταμάτησε τη βία και τις απειλές, ωστόσο, όταν μια ομάδα πρακτόρων συνελήφθη στην Ελβετία όταν απείλησε λεκτικά την οικογένεια ενός επιστήμονα. Ένας άνδρας της Μοσάντ και ένα Αυστριακός επιστήμονας που δούλευε για το Ισραήλ δικάστηκαν. Για καλή τους τύχη, ο Ελβετός δικαστής έκρινε υπέρ των φόβων του Ισραήλ για το πυραυλικό πρόγραμμα της Αιγύπτου. Οι δύο άνδρες καταδικάστηκαν για τις απειλές αλλά αφέθηκαν αμέσως ελεύθεροι. Ο πρωθυπουργός Νταβίντ Μπεν-Γκουριόν θεώρησε ωστόσο ότι με όλη αυτή την ιστορία στη δημοσιότητα καταστρεφόταν η εικόνα του Ισραήλ –και πιθανόν να προκαλούσε αναστάτωση τη στιγμή που ο ίδιος κανόνιζε μια συμφωνία πώλησης δυτικο-γερμανικών όπλων στο Ισραήλ. Ο Χαρέλ κατέθεσε παραίτηση και προς μεγάλη του έκπληξη, ο Μπεν-Γκουριόν την έκανε αποδεκτή. Ο νέος διευθυντής της Μοσάντ, διοικητής των μυστικών υπηρεσιών του στρατού, στρατηγός Meir Amit, σταμάτησε τις επιχειρήσεις που γύρευαν το κυνήγι ή τον εκφοβισμό των Ναζί. Ο Amit παρόλα αυτά ενεργοποίησε τον Σκορτσένι για άλλη μια φορά. Ο επικεφαλής των κατασκόπων ήθελε να εξερευνήσει την πιθανότητα σύναψης μυστικών ειρηνευτικών συμφωνιών για το Ισραήλ, οπότε ζήτησε από τον μισθοδοτούμενο Ναζί να κανονίσει ένα ραντεβού με έναν υψηλά ιστάμενο Αιγύπτιο. Τελικά, δεν βγήκε τίποτα απ’ όλο αυτό. Ο Σκορτσένι ποτέ δεν εξήγησε τους ακριβείς λόγους που βοήθησε το Ισραήλ. Η αυτοβιογραφία του δεν περιλαμβάνει τη λέξη «Ισραήλ» ή τη λέξη «Εβραίος». Είναι αλήθεια ότι αποσκοπούσε και εν τέλει κέρδισε την ασφάλεια γύρω από τη ζωή του. Η Μοσάντ δεν τον εκτέλεσε. Διακρινόταν επίσης από μεγάλο τυχοδιωκτισμό και το να κάνει μυστική εργασία για συναρπαστικούς κατασκόπους –ακόμα κι αν ήταν Εβραίοι– πρέπει να μαγνήτισε τον άνθρωπο του οποίου τα εφευρετικά επιτεύγματα τον έκαναν να κερδίσει το μετάλλιο του Σιδηρού Σταυρού από τον ίδιο τον Χίτλερ. Ο Σκορτσένι ήταν το είδος του ανθρώπου που ένιωθε πιο νέος και πιο ζωντανός μέσα από τις δολοφονίες και τον φόβο. Είναι πιθανό να έπαιξαν ρόλο το μετάνιωμα και η εξιλέωση. Οι ψυχολογικοί αναλυτές της Μοσάντ το αμφισβήτησαν αλλά ο Σκορτσένι μπορεί να είχε ειλικρινά νιώσει κάποια μετάνοια για τις δράσεις του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορεί εν τέλει τα κίνητρά του να είχαν να κάνουν με όλους αυτούς τους παράγοντες και ίσως και άλλους. Αλλά ο Ότο Σκορτσένι πήρε αυτό το μυστικό στον τάφο του. Πέθανε από καρκίνο σε ηλικία 67 ετών στη Μαδρίτη τον Ιούλιο του 1975. Του κάνανε δύο κηδείες, μία σε ένα εκκλησάκι στην ισπανική πρωτεύουσα και άλλη μία για να θάψουν τις στάχτες του στον οικογενειακό τάφο των Σκορτσένι στη Βιέννη. Και τις δύο λειτουργίες παρακολούθησαν δεκάδες Ναζί στρατιωτικοί βετεράνοι και οι σύζυγοί τους, που δεν δίστασαν να χαιρετίσουν ναζιστικά και να τραγουδήσουν κάποια από τα αγαπημένα τραγούδια του Χίτλερ. Δεκατέσσερα από τα μετάλλια του Σκορτσένι, πολλά εκ των οποίων έφεραν μια μαύρη σβάστικα, εκτέθηκαν και στις δύο κηδείες. Στην κηδεία στη Μαδρίτη παρευρισκόταν ένας άνθρωπος στο πλήθος τον οποίο δεν γνώριζε κανείς αλλά από συνήθειο έκρυβε το πρόσωπό του όσο μπορούσε. Ήταν ο Joe Raanan, ο οποίος τότε πια είχε γίνει επιτυχημένος επιχειρηματίας στο Ισραήλ. Τον Raanan δεν τον έστειλε η Μοσάντ στην κηδεία του Σκορτσένι, το αποφάσισε μόνος του να πάει, με δικά του έξοδα, εις ένδειξη εκτίμησης ενός Αυστριακού προς έναν άλλον Αυστριακό, ενός χειριστή κατασκόπων προς τον καλύτερο, αλλά και πιο μισητό, κατάσκοπο που χειρίστηκε ποτέ. Ο Dan Raviv, είναι ανταποκριτής του CBS News με έδρα την Ουόσινγκτον. Με τον Ισραηλινό δημοσιογράφο Yossi Melman έχουν γράψει από κοινού πέντε βιβλία για την κατασκοπεία και τις υπηρεσίες ασφαλείας του Ισραήλ, συμπεριλαμβανόμενου του «Spies Against Armageddon: Inside Israel’s Secret Wars» (Levant Books, 2014). The Forward

203 views0 comments
bottom of page