Μια αρχαία εβραϊκή λέξη που σημαίνει την απόλυτη καταστροφή σήμερα αναφέρεται στη μεγαλύτερη σύγχρονη τραγωδία που χτύπησε τον εβραϊκό λαό.
Elon Gilad, Μάιος 2019.
Ο τρόμος της καταστροφής του ευρωπαϊκού εβραϊσμού των μέσων του 20ού αιώνα είναι απερίγραπτος, ωστόσο υπάρχουν πολλές λέξεις που τον περιγράφουν. Στην αγγλική γλώσσα, σε αυτά τα τρομερά γεγονότα αναφερόμαστε με τη λέξη «Ολοκαύτωμα». Ο όρος έγινε κοινός τόπος μετά το 1978 όταν μια μικρή τηλεοπτική σειρά με το όνομα αυτό παίχτηκε στην αμερικάνικη τηλεόραση φέρνοντας τη σφαγή των Εβραίων κατευθείαν μέσα στα σπίτια των τηλεθεατών των Ηνωμένων Πολιτειών. Πριν χρησιμοποιηθεί ο όρος Ολοκαύτωμα για να περιγράψει την οργανωμένη δολοφονία των Εβραίων, ωστόσο, χρησιμοποιούταν ήδη από συγγραφείς για να περιγράψει άλλες, πιο ήπιες, αλλά εξίσου απαίσιες αιματοχυσίες.
Η ρίζα της λέξης Ολοκαύτωμα προήλθε από τις ελληνικές λέξεις «όλον» και «καυστόν», που σημαίνουν το «πλήρως καμένο». Στον πυρήνα του ο όρος περιγράφει μια θυσία ζώου που κάηκε εντελώς σε έναν βωμό προκειμένου να ευχαριστήσει έναν θεό.
Στην εβραϊκή γλώσσα χρησιμοποιούμε μια διαφορετική λέξη, η οποία είναι επίσης αρχαία: shoah (sho-Ah). Η λέξη εμφανίζεται στη Βίβλο πάνω από δέκα φορές, πάντοτε για να σημάνει την πλήρη και απόλυτη καταστροφή. Για παράδειγμα, στον Σοφονία (1:15): «Αυτή η μέρα είναι μια μέρα οργής, μια μέρα φασαρίας και θλίψης, μια μέρα καταστροφής και απομόνωσης, μια μέρα σκότους και ζοφερότητας, μια μέρα σύννεφων και πηκτού σκοταδιού». Κατά τον Μεσαίωνα, η λέξη άρχισε να σημαίνει την απλή καταστροφή. Ο μεγάλος λόγιος του Ταλμούδ και αξιωματούχος που ζούσε στη μαυριτανική Ιβηρία τον 11ο αιώνα, Samuel ibn Naghrela, έγραψε αυτό το ποίημα: “Οργισμένος από τις δυσκολίες/ Και από την επιθυμία της αμαρτίας άλλη οργή/ Καταστροφή υπάρχει κρυμμένη στο καλό/ Και καλό κρυμμένο στην καταστροφή».
Στο Ισραήλ η λέξη εμφανίστηκε το 1865 στην HaLevanon, την πρώτη εβραϊκή εφημερίδα στην Ιερή Γη. Όταν ο ραβίνος Josheph Schwarz πέθανε εκείνη τη χρονιά, η εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο που έλεγε «Μια σωρευμένη καταστροφή (shoah) σκέπασε την Ιερουσαλήμ». Το πρώτο άτομο που θεωρείται ότι χρησιμοποίησε τη λέξη shoah συγκεκριμένα για να περιγράψει το Ολοκαύτωμα ήταν ο συγγραφέας και εκδότης Yehuda Erez το 1938. Ο Erez που το 1923 μετανάστευσε από τη Ρωσία στην βρετανικής διοίκησης Παλαιστίνη, έγραψε το Δεκέμβριο του 1938 το άρθρο «Με την Καταστροφή (Shoah) στην Ευρώπη». «Τρομάζουμε μπροστά στην καταστροφή (shoah) που έχει θεμελιωθεί πάνω στο κεφάλι του γερμανικού εβραϊσμού».
Ακόμα και πριν ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι εκδόσεις των υπερ-ορθόδοξων Εβραίων ξεκίνησαν να ονομάζουν ως Shoah τα γεγονότα που συνέβησαν στους Εβραίους της Γερμανίας. Ο όρος επίσης εμφανιζόταν εδώ και εκεί, σε κοσμικά περιοδικά. Όταν οι Ναζί εισέβαλαν στην Πολωνία και ο πόλεμος ξέσπασε στα αλήθεια, η λέξη shoah άρχισε να διαδίδεται στις καθημερινές εφημερίδες. Η εφημερίδα Haaretz χρησιμοποίησε πρώτη φορά τον όρο shoah με τη σύγχρονη έννοια του το Σεπτέμβριο του 1939, όταν ένας εκ των συγγραφέων της έγραψε: «Όταν το σπαθί του πολέμου έφερε μια απόλυτη καταστροφή (shoah) σε ολόκληρες εβραϊκές πόλεις και δημιούργησε άγχος και ταλαιπωρίες στην εβραϊκή κοινότητα της Ιερής Γης…» Η ανταγωνίστρια εφημερίδα της Haaretz, η Davar, (πλέον εκτός κυκλοφορίας), είχε βάλει τον όρο στο εξώφυλλό της δύο μέρες νωρίτερα, γράφοντας στο εντιτόριαλ για τα τεκταινόμενα στην Ευρώπη: «Μια φοβερή καταστροφή (shoah) χτύπησε εκατομμύρια Εβραίους της Πολωνίας, μια καταστροφή της οποίας η έκταση και η εμβέλεια ξεπερνούν κατά πολύ οτιδήποτε γνωστό τα τελευταία χρόνια».
Κατά τη δεκαετία του 1940, όταν η έκταση της τραγωδίας έγινε ξεκάθαρη σε όλους, ο όρος shoah προοριζόταν να περιγράψει τον τρόμο αυτό, ένα γεγονός όμως που δεν ικανοποιούσε τους πάντες. Ο ποιητής Uri Zvi Grinberg, για παράδειγμα, αφιέρωσε το λόγο αποδοχής του Βραβείου Bialik που έλαβε το 1955 για να καταφερθεί κατά της χρήσης του όρου αυτού. Τα επόμενα χρόνια, η λέξη shoah χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει κι άλλες γενοκτονίες, όπως την αρμένικη από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς και σε εβραϊκές μεταφράσεις αγγλικών όρων όπως «πυρηνικό ολοκαύτωμα» ή «οικολογικό ολοκαύτωμα».
Κάθε χρόνο στο Ισραήλ η ετήσια μέρα μνημόνευσης του Ολοκαυτώματος αποκαλείται Yom HaShoah (μέρα της καταστροφής).
Elon Gilad, Αρθρογράφος της Haaretz
(Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2013).