Μια έκθεση στην Ιερουσαλήμ αφηγείται το χρονικό της ελάχιστα γνωστής ιστορίας των περίπου 20.000 ανέστιων Εβραίων της Ευρώπης που αναζήτησαν καταφύγιο στην Κίνα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της ζωής τους στο Γκέτο της Σαγκάης (#ShangaiGhetto).
Ronen Shnidman, 23 Αυγούστου 2012
Ανάμεσα στο 1933 και την 22α Ιουνίου του 1941, όταν η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, περίπου είκοσι με εικοσιπέντε χιλιάδες πρόσφυγες ξέφυγαν από τις ναζιστικές διώξεις και το επερχόμενο Ολοκαύτωμα (#Holocaust) κατευθυνόμενοι προς το λιμάνι της Σαγκάης στην Άπω Ανατολή. Εξαιτίας της ειδικής συνθήκης στην οποία βρισκόταν προ της Ιαπωνικής κατοχής της το 1941, η Σαγκάη ήταν ένα από τα λίγα μέρη στον κόσμο που οι Εβραίοι πρόσφυγες γίνονταν δεκτοί χωρίς να χρειάζεται να αποκτήσουν με μεγάλη δυσκολία μεταναστευτικές βίζες.
Αυτή η συναρπαστική περίοδος της ιστορίας είναι το αντικείμενο της τρέχουσας έκθεσης στο House of Quality της Ιερουσαλήμ (#Jerusalem) με τίτλο «Εβραίοι Πρόσφυγες και Σαγκάη» που άνοιξε στο κοινό την περασμένη Πέμπτη και θα κλείσει το Σάββατο, 25 Αυγούστου.
«Ελπίζουμε ειλικρινά ότι, βασισμένη στην κοινή ιστορία του Κινεζικού λαού και των Εβραίων προσφύγων στη Σαγκάη, καθώς και τη σημασία που δίνεται σε αυτήν εξίσου από Κινέζους και Ισραηλινούς σήμερα, η έκθεση αυτή θα αυξήσει την αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία ανάμεσα στους λαούς των δύο χωρών», γράφεται στην εισαγωγή της έκθεσης από τον επιμελητή της. Και είναι μέσα από αυτό τον φακό που τα εκθέματα παρέχουν στους επισκέπτες στιγμιότυπα της εβραϊκής προσφυγικής ζωής στην περιοχή Hangkou της Σαγκάης την εποχή του Β’ Παγκόσμίου.
Η έκθεση «Εβραίοι Πρόσφυγες και Σαγκάη» αναπτύχθηκε από το Μουσείο Εβραίων Προσφύγων της Σαγκάης το οποίο ιδρύθηκε το 1997 στο κτίριο που κάποτε ήταν η κύρια συναγωγή του Εβραϊκού Γκέτο της Σαγκάης, γνωστό και Ohel Moshe. Η τρέχουσα έκθεση στην Ιερουσαλήμ δεν είναι η πρώτη φορά που δείχνεται στο Ισραήλ (#Israel) αυτή τη χρονιά, καθώς έκανε ένα σύντομο πέρασμα από τη Χάϊφα το Φεβρουάριο και έπειτα από την Be'er Sheva. Η τουρ στις ισραηλινές πόλεις, η οποία περιλαμβάνει και στάσεις στη Γερμανία καθώς και στις Η.Π.Α. μπορεί να ιδωθεί ως κομμάτι μιας μεγαλύτερης προσπάθειας της κινέζικης κυβέρνησης να ενδυναμώσει τους δεσμούς των δύο λαών, Κινέζων και Ισραηλινών με τη διοργάνωση ειδικών γεγονότων που συμβολίζουν τη συμπλήρωση 20 χρόνων ομαλοποίησης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, από το 1992.
Η κεντρική εστίαση της έκθεσης και το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της παράλληλα είναι η μαρτυρία είκοσι ή και πλέον πρώην κατοίκων του εβραϊκού γκέτο της Σαγκάης. Φωτογραφίες και επίσημα ντοκουμέντα συνοδεύουν τις λέξεις, αποτυπώνοντας την ουσία της εβραϊκής ζωής στο γκέτο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από αυτόν. Τα εκθέματα διακρίνονται σε έξι ξεχωριστές περιόδους της εβραϊκής προσφυγικής εμπειρίας στη Σαγκάη: τη φυγή στη Σαγκάη, την προσφυγική ζωή, το Γκέτο του Hongkou και τον αγώνα για επιβίωση, τη φιλόξενη γειτονιά, την εγκατάλειψη της Σαγκάη και την ιστορία όλων αυτών που δεν έχουν ξεχαστεί.
Εβραίοι Πρόσφυγες στη Σαγκάη.
Η επιλογή των μαρτυριών φαίνεται να ευνοεί αυτές που περιγράφουν την ανάμειξη Κινέζων και Εβραίων καθώς και των μελών των τριών διακριτών εβραϊκών κοινοτήτων στη Σαγκάη: τους ανέστιους πρόσφυγες, τους Ρωσοεβραίους και τους Εβραίους της Βαγδάτης. Από τις 20 μαρτυρίες, οι δύο αναφέρονται σε σινο-εβραϊκά ζευγάρια στη Σαγκάη και μία αναφέρεται στο γάμο μιας εβραίας προσφυγοπούλας και ενός μέλους της τοπικής ρωσικής εβραϊκής κοινότητας, ένα σπάνιο συμβάν σύμφωνα με τον συνεντευξιαστή. Σε ποιο βαθμό οι μαρτυρίες αυτές μεταδίδουν έγκυρα την τυπική εβραϊκή εμπειρία είναι ένα ζήτημα ανοιχτό προς διερώτηση.
«Υπήρχε ελάχιστη μη-εμπορική διάδραση στη Σαγκάη, όπως π.χ. τα ραντεβού και οι γάμοι μεταξύ Εβραίων και Κινέζων, ή ακόμα και μεταξύ Εβραίων από τη Ρωσία, την Κεντρική Ευρώπη και τη Βαγδάτη», λέει ο Jonathan Goldstein, καθηγητής Ιστορίας της Ανατολικής Ασίας στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Τζόρτζια και συγγραφέας του δίτομου έργου «Οι Εβραίοι της Κίνας» (#China). Ο Goldstein, ο οποίος σημείωσε ότι δεν είχε δει ακόμα την έκθεση, πρόσθεσε «οι περιπτώσεις των σινο-εβραϊκών γάμων ήταν τόσο σπάνιες που τα ονόματα των συμμετεχόντων τα θυμόμαστε ένα-ένα, όπως και αυτών που υπήρξαν αμερικανο-εβραίοι παίκτες του μπέϊζμπολ.»
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο της έκθεσης ανιχνεύει τις ζωές των επιφανών ανθρώπων που αποτελούσαν μέρος της εβραϊκής κοινότητας στη Σαγκάη, για παράδειγμα του Michael Blumenthal, ενός γεννημένου στη Γερμανία εβραίου πρόσφυγα που αργότερα έγινε Υπουργός Οικονομικών των Η.Π.Α. (#USA) επί προεδρίας Κάρτερ. Προτού φτάσει να στελεχώσει την κυβέρνηση των Η.Π.Α., ο νεαρός Blumenthal βοηθούσε στην υποστήριξη της προσφυγικής του οικογένειας στη Σαγκάη διανέμοντας ψωμί. Αργότερα στη διάρκεια της ζωής του, ο ίδιος παρακολούθησε την εκ νέου λειτουργία της πρεσβείας των Η.Π.Α. στην Κίνα το 1979 εκ μέρους του τότε προέδρου Jimmy Carter και έπαιξε κομβικό ρόλο στο ξεπάγωμα των περιουσιών της Κομμουνιστικής Κίνας που βρίσκονταν στο έδαφος των Η.Π.Α. και έτσι συνέβαλε με αυτό το βήμα στην αναθέρμανση των σχέσεων Η.Π.Α.-Κίνας.
Ανάμεσα σε όλες τις ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες και τις παρουσιάσεις των εκθεμάτων μέσω πολυμέσων, προκύπτει ότι ότι η εξαναγκαστική συγκέντρωση των Εβραίων προσφύγων στο Γκέτο της Σαγκάης από τις ιαπωνικές αρχές κατοχής κράτησε μόλις για δύο χρόνια, από το 1943 μέχρι και την απελευθέρωση της πόλης το 1945. Όχι ότι αυτό αφαιρεί με οποιονδήποτε τρόπο το σημαντικό ρόλο που η Σαγκάη έπαιξε σαν ασφαλές καταφύγιο των Εβραίων που δραπέτευαν από τη Ναζιστική γενοκτονία στην Ευρώπη τόσο πριν όσο και μετά το 1943.
«Η μνήμη του γκέτο του Hongkou θα έπρεπε να διατηρηθεί λόγω της σημασίας του για την παγκόσμια ιστορία και την ιστορία του Ολοκαυτώματος», λέει ο Goldstein. «Πουθενά αλλού σε αυτό τον πλανήτη δεν μπορούσε να φτάσει ένας Εβραίος [ή και οποιοσδήποτε άλλος] χωρίς χαρτιά και χωρίς διαβατήριο κατά τη διάρκεια της χιτλερικής περιόδου και το δίχως άλλο είναι αξιομνημόνευτο ότι 20,000 Εβραίοι μπόρεσαν να φτάσουν στη Σαγκάη και να γλιτώσουν στην κυριολεξία τον θάνατο στην Ευρώπη του Χίτλερ.»
Ronen Shnidman, Συνεργάτης της Haaretz
Πηγή: https://www.haaretz.com/israel-news/culture/spotlight-on-jewish-refugees-in-shanghai-1.5289740