Ογδόντα χρόνια αφότου οι Ναζί άφησαν τον Ότο Βάρμπουργκ να συνεχίσει την έρευνα του για τον καρκίνο, κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, οι ανακαλύψεις αυτού του βραβευμένου με Νόμπελ επιστήμονα αποκτούν ξανά επιστημονικό ενδιαφέρον. Του Rich Tenorio, 22.06.2021.
Ογδόντα χρόνια πριν, στις 21 Ιουνίου του 1941, μια περίεργη συνάντηση έλαβε χώρα στο αρχηγείο του ναζιστικού κόμματος. Ο Ότο Βάρμπουργκ, ένας Γερμανός επιστήμονας που διηύθυνε ένα τμήμα του Ινστιτούτου Βίλχελμ Κάϊζερ, κλήθηκε να συμμετάσχει σε μια συνάντηση με τους ηγέτες των SS, Χάϊνριχ Χίμλερ και Βίκτορ Μπρακ. Παρά το γεγονός ότι ήταν υποψήφιος του Νόμπελ, ο Βάρμπουργκ είχε εκδιωχθεί από το Ινστιτούτο και η καριέρα του κινδύνευε επειδή ήταν Εβραίος και ύποπτος για ομοφυλοφιλία. Ωστόσο, τα SS επέτρεψαν στον Βάρμπουργκ να συνεχίσει να εργάζεται. Αυτό συνέβη γιατί η έρευνά του εστίαζε σε κάτι που τρομοκρατούσε τους Ναζί – τον καρκίνο. Σήμερα, η επιστήμη επαναπροσεγγίζει τα ευρήματα του Βάρμπουργκ που σχετίζονται με τη ζοφερή ασθένεια, όπως λέγεται αναλυτικά σε ένα νέο βιβλίο του Εβραιο-Αμερικάνου συγγραφέα Σαμ Απλ – «Λυσσασμένοι: ο Ότο Βάρμπουργκ, οι Ναζί και η Έρευνα για τη σύνδεση Καρκίνου και Δίαιτας». «Περιέγραψα τον Βάρμπουργκ σαν έναν πολύπλοκο ήρωα», μας είπε ο Απλ σε μια τηλεφωνική συνέντευξη. «Από τη μια, ήταν ένας λαμπρός επιστήμονας που έκανε σημαντικές ανακαλύψεις. Τον θαύμαζα επίσης επειδή μισούσε τους Ναζί». Ωστόσο, πρόσθεσε ο Απλ «δεν ήταν κάποιος σπουδαίος άνθρωπος. Ήταν εγωιστής, ναρκισσιστής που πάντοτε δρούσε προς το δικό του όφελος.» Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα ενδιαφέροντα του Βάρμπουργκ και των Ναζί συναντήθηκαν πάνω στο ζήτημα του καρκίνου. Οι Ναζί τον άφησαν να δουλέψει πάνω σε μια θεραπεία ενώ οι ίδιοι σκότωσαν έξι εκατομμύρια Εβραίους στο Ολοκαύτωμα. Για να σκεφτούμε πόσο σοβαρά έβλεπε το Τρίτο Ράϊχ την ασθένεια, οι ηγέτες των SS συναντήθηκαν με τον Βάρμπουργκ λίγες μόλις ώρες πριν την εισβολή στην ΕΣΣΔ με την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα. Αργότερα την ίδια εκείνη μέρα, ο Άντολφ Χίτλερ – που είχε χάσει τη μητέρα του από καρκίνο του μαστού – συζήτησε για τον καρκίνο με τον επικεφαλής της προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς, σύμφωνα με το ημερολόγιο του Γκέμπελς. Αφότου οι SS συναντήθηκαν με τον Βάρμπουργκ, τον άφησαν να φτιάξει σε άλλο μέρος ένα νέο εργαστήριο – σε μια έπαυλη όπου ο Κάϊζερ είχε μάλιστα συζητήσει για τον Σιωνισμό με τον Τέοντορ Χερτσλ. Ο Βάρμπουργκ έζησε και δούλεψε εκεί μαζί με τον εραστή του Γιάκομπ Χάϊς. Ωστόσο, με τη μεταπολεμική ανακάλυψη του DNA, η επιστήμη εγκατέλειψε την πίστη του Βάρμπουργκ ότι η θεραπεία του καρκίνου ερείδεται στον μεταβολισμό, προσεγγίζοντας αντ’ αυτού τη γενετική. Στις μέρες μας το εκκρεμές γυρνάει πάλι προς τη μεριά του, μαζί με άλλα ευρήματα που δείχνουν καθαρά τη σύνδεση καρκίνου, διαβήτη, παχυσαρκίας και κατανάλωσης ζάχαρης – όλα αυτά τα οποία και ο Απλ εξερευνά στην αφήγησή του. Ο Απλ πρωτόμαθε για τον Βάρμπουργκ ενώ εξερευνούσε το θέμα του μεταβολισμού. Αντίκρισε μια αναφορά στο όνομα αυτό σχετικά με την ανακάλυψή του το 1923 σχετικά με τον μεταβολισμό των καρκινικών κυττάρων και έγραψε ένα άρθρο για αυτόν στο περιοδικό των Νιου Γιορκ Τάϊμς το 2016. Ο εκδότης Λίβεραϊτ τον προσκάλεσε να γράψει ένα βιβλίο για το θέμα.
Ως μέλος του τμήματος επιστημονικής γραφής και σχεδιασμού μεταπτυχιακών προγραμμάτων στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς, ο Απλ έχει αναφερθεί στο έργο του στην εβραϊκή ιστορία και το Ολοκαύτωμα, ακόμα και στο προηγούμενο του βιβλίο «Κρυμμένος στις Άλπεις: η έρευνά μου για το εβραϊκό παρελθόν της Αυστρίας και του τελευταίου περιπλανώμενου βοσκού της». Με τον Βάρμπουργκ αντιμετώπισε μια ιστορία που συνδύαζε τα ενδιαφέροντά του για την εβραϊκή ιστορία και την επιστήμη. Αποδίδει τα εύσημα σε δύο Γερμανίδες ιστορικούς που βοήθησαν σε εξαιρετικό βαθμό την εργασία του, την Πέτρα Γκεντζ-Βέρνερ και την Κάριν Νίκελσεν. Ο Βάρμπουργκ ήταν ο γιος Εβραίου πατέρα και μη-Εβραίας μητέρας και συγγενής της διάσημης δυναστείας της γερμανικής οικονομίας Βάρμπουργκ. Ο απαιτητικός του πατέρας, καθηγητής στο επάγγελμα, ήταν σύγχρονος του Αϊνστάϊν. Ο Βάρμπουργκ, σαν νέος, υπηρέτησε με το περιβόητο πρωσικό ιππικό κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και εστίασε την έρευνά του σε ένα ζήτημα που απασχόλησε τη Δύση όλον τον 19ο και τον πρώιμο 20ό αιώνα. «Ο καρκίνος αποτελούσε όλο και περισσότερο σημαίνουσα ασθένεια στη Γερμανία», μας είπε ο Απλ. «Ο Βάρμπουργκ είχε τόσο μεγάλο Εγώ που ήθελε να κάνει πραγματικά ανακαλύψεις που θα άλλαζαν τον κόσμο. Ο ήρωάς του ήταν ο Λουί Παστέρ, ο οποίος άλλαξε όλο τον κόσμο με μια καινοτόμο ανακάλυψη, μια νέα κατανόηση της ασθένειας. Ήθελε να είναι ο επόμενος». Το 1923 ο Βάρμπουργκ ανακάλυψε τον μεταβολισμό των καρκινικών κυττάρων – συγκεκριμένα ότι καταναλώνουν γλυκόζη σαν λυσσασμένα. Ο μηχανισμός αυτός έκτοτε έμεινε γνωστός ως «η επίδραση Βάρμπουργκ». Μέχρι να κερδίσει το Νόμπελ το 1931, η έρευνά του είχε τελειοποιηθεί κι άλλο. «Θεωρούταν ο σπουδαιότερος βιοχημικός της γενιάς του», είπε ο Απλ, «όχι μόνο στο ζήτημα του καρκίνου. Έκανε εξαιρετικά σημαντικές ανακαλύψεις σχετικά με την κυτταρική αναπαραγωγή και την κατανόηση των ενζύμων, του τρόπου που τα κύτταρα απορροφούν θρεπτικές ουσίες και τις αξιοποιούν, καθώς και άλλες σημαντικές ανακαλύψεις σχετικές με τη φωτοσύνθεση. Ήταν πραγματικά ιδιοφυία.»
Ωστόσο το 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος της Γερμανίας και δύο χρόνια αργότερα οι Ναζί πέρασαν τους αντισημιτικούς Νόμους της Νυρεμβέργης. Η φυλετική κατάσταση του Βάρμπουργκ ως ημίαιμου ή μισού-Εβραίου του εξασφάλιζε κάποια προσωρινή προστασία αλλά αυτή είχε αρχίσει να ξεφτίζει. Ο Βάρμπουργκ προσπάθησε να αλλάξει το στάτους του σε «αριοποιημένο», ή πλήρως Γερμανό. «Δεν είναι ξεκάθαρο αν οι Ναζί άλλαξαν επισήμως το στάτους του αλλά σίγουρα το σκέφτηκαν σοβαρά», μας είπε ο Απλ. Τελικά, λόγω της επικεντρωμένης στον καρκίνο έρευνας του Βάρμπουργκ και εν μέρει λόγω των συνδέσεών του με υψηλόβαθμους Ναζί, κράτησε τη θέση του όσο η έρευνά του κοιτούσε προς τον καρκίνο. εντωμεταξύ, ο Χάϊς έμεινε στο πλευρό του. «Ο Βάρμπουργκ ήταν τόσο ανοιχτά γκέι όσο θα μπορούσε να είναι κανείς εκείνη την περίοδο σε ορισμένους τομείς της γερμανικής ζωής», λέει ο Απλ. «Δεν προσπάθησε να κρύψει τη σχέση του με τον Χάϊς… νομίζω ήταν μια σχέση αληθινής αγάπης.» Ο Βάρμπουργκ και ο Χάϊς πέρασαν μέσα από μερικές απελπιστικές στιγμές. Όχι μόνο ο Βάρμπουργκ επιβίωσε τελικά της συνάντησής του με τους SS την παραμονή της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, αλλά μερικά χρόνια αργότερα κατηγορήθηκε και ως εχθρός του κράτους.
«Και στις δύο περιπτώσεις, πολύ εύκολα θα μπορούσε να έχει εξοντωθεί», είπε ο Απλ.. «Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, προς το τέλος του πολέμου. Οι Ναζί σε εκείνη τη φάση δεν θέλανε και πολύ για να σκοτώσουν τους πάντες γύρω τους, ειδικά κάποιον μισό Εβραίο και γκέι.» Ο Βάρμπουργκ επιβίωσε αλλά τα ευρήματά του επισκιάστηκαν στα μεταπολεμικά χρόνια, αμέσως μετά την ανακάλυψη του DNA από τη Ρόζαλιντ Φρανκ, τον Τζέϊμς Γουότσον και τον Φράνσις Κρικ. «Από τη δεκαετία του ’70, όλοι οι επιστήμονες που ερευνούσαν τον καρκίνο, ενδιαφέρονταν μονάχα για μεταλλάξεις του DNA στη μοριακή βιολογία», σκέφτεται ο Απλ. «Τα πράγματα που μελετούσε ο Βάρμπουργκ, η βιοχημεία, θεωρούνταν ‘παλιομοδίτικη επιστήμη’». Το βιβλίο εντοπίζει τα ίχνη του μονοπατιού της φήμης του Βάρμπουργκ, μέσα από την πιο πρόσφατη έρευνα για τον καρκίνο που ενσωματώνει όχι μόνο τη βιοχημεία του αλλά επίσης κάποιες πλευρές που παραγνώρισε όπως τον διαβήτη, την παχυσαρκία και τη ζάχαρη. Καθώς η σχετική αναζήτηση αναβιώνει, ο Ότο Βάρμπουργκ γίνεται και πάλι διάσημος, μετά θάνατον. «Νομίζω ότι μεταπολεμικά η φήμη του αμαυρώθηκε», είπε ο Απλ. «Οι άνθρωποι πίστευαν ότι ήταν λάθος σε ό,τι είχε να κάνει με τον καρκίνο. Η ιστορία που λέω στο βιβλίο μου έχει να κάνει με την εκ νέου ανακάλυψη της δουλειάς του για τον καρκίνο. Πλέον ξαναγίνεται ήρωας.» “Ravenous: Otto Warburg, the Nazis, and the Search for the Cancer-Diet Connection,” by Sam Apple. Liveright Publishing, 2021. 416 pages, $28.95. Πηγή: https://www.haaretz.com/life/books/.premium.MAGAZINE-a-complicated-hero-the-gay-jewish-man-who-studied-diet-and-cancer-in-nazi-germany-1.9928435?utm_source=mailchimp&utm_medium=content&utm_campaign=haaretz-news&utm_content=91a7421463