Ρεάλ Μαδρίτης, Τορίνο, Μπάγερν Μονάχου, Μπενφίκα: οι Εβραίοι ήταν πρωτοπόροι στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο. Αλλά μετά τους κλείσανε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Haaretz. David Bolchover, 02.05.2019
Αυτή την εβδομάδα ο εβραϊκός κόσμος θα τιμήσει την Ημέρα του Ολοκαυτώματος. «Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ» θα είναι το σύνηθες σύνθημα. Αλλά αυτό ευκολότερα λέγεται απ’ ότι γίνεται. Όλα όσα σχεδόν αποτελούσε ο ευρωπαϊκός εβραϊσμός πριν την καταστροφή του, θάφτηκαν για πάντα έτσι ώστε να μην εμφανιστούν ποτέ ξανά. Έφτασα σε αυτό το συμπέρασμα ενώ έκανα έρευνα για το βιβλίο γύρω από τον μεγάλο Εβραίο προπονητή ποδοσφαίρου, τον Μπέλα Γκούτμαν (Béla Guttmann). Οι Εβραίοι αρέσκονται να αστειεύονται ότι γίνονται καλύτεροι δικηγόροι ή λογιστές απ’ ότι αθλητές ή γυναίκες. Όταν κάνουν τέτοια αστεία, γελάνε ακούσια με τη γενοκτονία του λαού τους, την καταστροφή της εβραϊκής συλλογικής μνήμης και του γεγονότος ότι δεν έχουν ιδέα ποιοι ήταν πραγματικά οι Εβραίοι στο παρελθόν. Αυτό που ανακάλυψα με εξέπληξε και με έκανε να νιώσω ντροπή εξίσου. Όπως προκύπτει, οι Εβραίοι ανήκαν στους πρωτοπόρους της ανάπτυξης του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου. Υπήρχαν πολλοί εξαίρετοι Εβραίοι παίκτες και αρκετοί πρωτοποριακοί Εβραίοι προπονητές. Και παρόλα αυτά εγώ, ως Εβραίος με ένα πάθος ζωής γύρω από το ποδόσφαιρο και έναν μακρόχρονο θαυμασμό για την σύγχρονη εβραϊκή ιστορία, δεν γνώριζα απολύτως τίποτα γύρω από αυτή την ξεχωριστή ιστορία. Και αν εμείς δεν γνωρίζουμε τίποτα για την πολύ σημαντική συνεισφορά των Εβραίων στο πιο δημοφιλές άθλημα σε όλο τον κόσμο, πόσα ακόμα δεν γνωρίζουμε για τον χαμένο ευρωπαϊκό εβραϊκό πολιτισμό; Αυτό είναι που κάνει η γενοκτονία. Εξαφανίζει τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ίχνη αυτών των ανθρώπων στα μυαλά αυτών που συνεχίζουν να ζουν. Όταν ο Μπέλα Γκούτμαν έκανε το ντεμπούτο του με την εξαιρετική ομάδα της Ουγγαρίας το 1921, νικώντας 3-0 τη Γερμανία, υπήρχαν έξι Εβραίοι στην αρχική εντεκάδα. Αυτό το παιχνίδι παίχτηκε κατά τη διάρκεια του Λευκού Τρόμου, όταν 3.000 Εβραίοι σφαγιάστηκαν μέσα σε όλη τη χώρα. Ακόμα και εν μέσω ενός τέτοιου φανατισμένου αντισημιτισμού, το ουγγρικό ποδόσφαιρο χρειαζόταν τους Εβραίους του.
Το 1925 ο Γκούτμαν έπαιζε για την Χακοά Βιέννης, την γνωστότερη των σιωνιστικών ποδοσφαιρικών ομάδων που είχαν αναπτυχθεί στην Ευρώπη. Η ομάδα κέρδισε το υψηλής ποιότητας αυστριακό ποδόσφαιρο εκείνη τη χρονιά παρόλο το συνεχές μπαράζ ρατσιστικής βίας. Φορώντας τα μπλε και τα άσπρα του εβραϊκού εθνικού κινήματος και ένα μεγάλο αστέρι του Δαυίδ στα μπλουζάκια της, η Χακοά άναψε τον σπινθήρα ενός αθλητικού πυρετού σε ολόκληρη την κεντρική και ανατολική εβραϊκή Ευρώπη που σύντομα θα εξαφανιζόταν από το πρόσωπο της γης.
Νωρίς στην καριέρα του ο Γκούτμαν έπαιζε με τον Árpád Weisz, έναν Ούγγρο Εβραίο. Ο Βάις ήταν ο πιο πετυχημένος προπονητής στο μεγάλο ιταλικό ποδόσφαιρο της δεκαετίας του 1930, κερδίζοντας το εθνικό πρωτάθλημα τρεις φορές με τη Μίλαν και την Μπολόνια, προτού δολοφονηθεί στο Άουσβιτς με τη σύζυγό του και τα δύο του μικρά παιδιά. Ο Hugo Meisl ήταν ένας σημαντικός μέντορας του Γκούτμαν στα πρώιμα προπονητικά του χρόνια. Ο Μάισλ καθοδηγούσε την μεγάλη ομάδα-θαύμα της Αυστρίας στη μεσοπολεμική περίοδο και άσκησε μεγάλη επίδραση στην καθιέρωση ενός νέου στυλ ποδοσφαίρου σε όλη την Ευρώπη. Ευτυχώς αυτός πέθανε το 1937 προτού οι Ναζί πάρουν τη χαρά να τον δολοφονήσουν οι ίδιοι.
Στα τέλη του 1944 ο Γκούτμαν βρέθηκε σε ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας κοντά στη Βουδαπέστη μαζί με έναν άλλο Εβραίο προπονητή, τον, Ern Egri Erbstein. Ανακάλυψαν οι δυο τους ότι το τάγμα εργασίας τους, αποτελούμενο αποκλειστικά από άνδρες Εβραίους, θα εκτοπιζόταν με σκοπό να θανατωθεί. Από το να συναντήσουν τη μοίρα των 600.000 Ούγγρων Εβραίων, προτίμησαν να δραπετεύσουν πηδώντας από ένα παράθυρο.
Ο Έρμπσταϊν κέρδισε το ιταλικό πρωτάθλημα πέντε χρόνια αργότερα ως προπονητής της Τορίνο, προτού σκοτωθεί σε μια πτώση αεροπλάνου μαζί με όλη του την ομάδα. Ένας άλλος φίλος του Γκούτμαν ήταν ο Imre Hirschl, ένας Εβραίος χασάπης από τη Βουδαπέστη, που υποδύθηκε τον επαγγελματία προπονητή για να προπονήσει δύο κορυφαίες νοτιαμερικάνικες ομάδες, την Ρίβερ Πλέιτ της Αργεντινής και την Πενιαρόλ της Ουρουγουάης. Το αξιοθαύμαστο ήταν ότι αυτός ο απατεώνας κέρδισε τα εθνικά πρωταθλήματα και με τις δύο ομάδες.
Τόσο πολλοί από τους γίγαντες του ποδοσφαίρου της Ευρώπης είχαν ένα εβραϊκό παρελθόν. Ιδρύθηκαν, υποστηρίχθηκαν ή καθοδηγήθηκαν από Εβραίους. Την πρώτη φορά που η Μπάγερν Μονάχου κέρδισε το γερμανικό ποδόσφαιρο είχε για προπονητή τον Richard Kohn, έναν Εβραίο. Την πρώτη φορά που η Ρεάλ Μαδρίτης κέρδισε το ισπανικό πρωτάθλημα, προπονητής της ήταν ο Lippo Hertzka, ένας Εβραίος. Την πρώτη φορά που η Μπενφίκα της Λισαβόνας κέρδισε το πορτογαλικό πρωτάθλημα, ο Χέρτσκα ήταν και πάλι στο τιμόνι.
Ο Γκούτμαν ήταν ο σπουδαιότερος όλων αυτών. Πριν την εμπειρία του στο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας ήταν κρυμμένος σε μια σοφίτα ενός κομμωτηρίου, ενώ 8.000 Εβραίοι στέλνονταν κάθε μέρα στους θαλάμους αερίων και στους φούρνους του Άουσβιτς. Η αδερφή του και ο 78χρονος πατέρας του ήταν μεταξύ όσων δολοφονήθηκαν. Αλλά δύο δεκαετίες αργότερα κέρδισε δύο φορές το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα, τον τίτλο με το μεγαλύτερο πρεστίζ στο ποδόσφαιρο, ως προπονητής της Μπενφίκα, μέσα σε μια ήπειρο μάλιστα που τόσο πρόσφατα τον ήθελε νεκρό. Οι Εβραίοι της Ευρώπης δεν παίζουν πια ρόλο στο σημερινό ποδόσφαιρο. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί είναι νεκροί ή έχουν εξαφανιστεί. Κατά την ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος θα παρακολουθήσουμε συνεντεύξεις με εκπροσώπους κάποιων λίγων επιζώντων οι οποίοι, ως επιζώντες, ήταν η εξαίρεση του κανόνα. Η νόρμα, το σύνηθες, ήταν η εξόντωση, τόσο για τους Εβραίους όσο και για την εβραϊκή μνήμη. Ο David Bolchover είναι συγγραφέας και σπόρτκαστερ. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το The Greatest Comeback: From Genocide to Football Glory (Backbite, 2017) [Το μεγάλο comeback: από τη γενοκτονία στη δόξα του ποδοσφαίρου]. Twitter: @DavidBolchover