Το φύλο και το Ολοκαύτωμα. Ένας νέος Ισραηλινός καλλιτέχνης κοιτάει το Ολοκαύτωμα μέσα από τα «μάτια» ενός τρανς ατόμου, ρίχνοντας ένα αιφνίδιο φως σε ένα ζήτημα στο οποίο κυριαρχούσε το σκοτάδι. Haaretz. Της Marisa Fox-Bevilacqua, 23-05-2014.
Ο Gil Yefman δεν χρειαζόταν την καμπάνια #ΦέρτεΠίσωΤαΚορίτσιαΜας (#BringBackOurGirls) για να εξοργιστεί σχετικά με τη βία κατά των γυναικών σε όλο τον κόσμο – παρόλο που αυτή εδώ είναι η πρώτη του ατομική έκθεση, ονομάζεται «Bay Mir Bistu Sheyn» (Για μένα είσαι πανέμορφη) και μοιάζει όλο και περισσότερο σχετική με το ζήτημα της βίας. Η γιαγιά του Yefman που έχει γεννηθεί στο Ισραήλ, είχε εγκαταλείψει την Τρανσιλβάνια της Ρουμανίας πολύ πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ο ίδιος, έτσι, εγκλιματίστηκε από νωρίς με τα συγκεκριμένα δεινά που πέρασαν τα γυναικεία θύματα της Shoah καθιστώντας έτσι την έκθεσή του στο Ronald Feldman Fine Arts του Σόχο μια τόσο πρωτότυπη συμβολή στο μεγαλύτερο μέρος των καλλιτεχνικών εκθέσεων σχετικά με το Ολοκαύτωμα. «Ένας αγαπημένος μου φίλος, μου χάρισε μια ποσότητα κίτρινου μαλλιού για πλέξιμο που ανήκε στη μητέρα του που είχε πεθάνει», λέει ο 35χρονος καλλιτέχνης που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο κιμπούτς του Ramat Yohanan και του οποίου το έργο φιλοξενείται στο Ίδρυμα της Οικογένειας Rubbell και το Εβραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης. «Απλά ξεκίνησα να πλέκω χρυσά αστέρια του Δαυίδ και με φρίκαρε γιατί το όλο αυτό θέμα είναι τόσο ταμπού για έναν νέο καλλιτέχνη στο Ισραήλ. Αντιμετωπίζεται συχνά με κλισέ και ερευνάται με μη-ενδιαφέροντες τρόπους». Αλλά αφού ενθαρρύνθηκε να μιλήσει, συνέχισε βρίσκοντας τη μηχανική της προσέγγισής του μέσα από μια μεταφορά του τι ήδη έκανε – το πλέξιμο. «Κάθε βρόχος στο πλέξιμο ονομάζεται ‘μάτι’», λέει ο Yefman. «Για μένα το κάθε μάτι έχει τη δική του αφήγηση, υπάρχουν θέσεις απ’ τις οποίες αλλάζει το πώς βλέπεις τα πράγματα. Ποτέ δεν βασίζομαι στο κυρίαρχο βλέμμα αλλά είμαι περίεργος για την άλλη πλευρά, την ετερότητα». Για τον Yefman που εξερεύνησε τα ζητήματα της έμφυλης ταυτότητας μέσα από το έργο και τη ζωή του, παίρνοντας μεταξύ άλλων και ορμόνες, αυτή η ετερότητα που τον ενδιέφερε είναι η θηλυκή θέαση των πραγμάτων. «Το μεγαλύτερο μέρος της εκπαίδευσης του Ολοκαυτώματος βασίζεται στους θανάτους, το αποτέλεσμα, αλλά όχι την καθημερινή ζωή, που είναι πολύ πιο δύσκολη να τη δεις», μας λέει. «Οι δυσκολίες της καθημερινής ζωής απωθούνται, και ειδικά αυτές που σχετίζονται με τις γυναίκες». Καθώς ο Yefman ξεκίνησε να ερευνά ιστορίες εβραϊκής σεξουαλικής σκλαβιάς, τις οποίες αρκετά παράδοξα εντόπισε για πρώτη φορά στη σχολική της περίοδο μέσα από το διάβασμα του βιβλίου «Το Σπίτι με τις Κούκλες» του επιζώντα των στρατοπέδων συγκέντρωσης Ka-tzetnik 135633, άρχισε να σχετίζεται όλο και περισσότερο με αυτό. «Πριν συνειδητοποιήσω ότι είμαι μια γυναίκα μέσα σε ένα ανδρικό σώμα, έγινα ανορεξικός και ένιωσα προδομένος από τη φύση, νιώθοντας ντροπή για αυτό το σώμα», μας λέει. «Έπειτα, καθώς μεγάλωνα και γινόμουν γυναίκα, ξεκίνησα να με αποδέχομαι όλο και περισσότερο, αλλά επίσης ένιωθα και ευάλωτος, με τα στήθη, με τη θηλυκότητά μου, όλα όσα είχα μέσα μου και τώρα πια εκτίθεντο, σαν να γυρνούσαν τα μέσα έξω». Αυτή η ποιότητα είναι που ενυπάρχει μέσα στο πρώτο αντικείμενο που προσέχεις όταν μπαίνεις στην Γκαλερί Φέλντμαν –είναι το «Tumtum», ένα γιγαντιαίο, πολύχρωμο κουβάρι μαλλιού με οπές, στήθη, γεννητικά όργανα, μάτια και γλώσσες που ταλαντώνεται και παραπονείται με έναν τρόπο παράδοξο αλλά και παιγνιώδη. Το κομμάτι αυτό δημιουργήθηκε για την έκθεση «Σχετικά με την Ηλιθιότητα» στο Μουσείο Petah Tikva αλλά επίσης εκτέθηκε και στην έκθεση «Ετερότητα – Εγώ είμαι Κάποιου Άλλου» στην γκαλερί L’Espace Culturel Louis Vuitton πέρυσι στο Παρίσι.
«Tumtum στην αργκό σημαίνει ‘ηλίθιος’», λέει ο Yefman, «αλλά είναι και ένας βιβλικός προ-ιατρικός όρος που αναφέρεται στα αμφίσημα γεννητικά όργανα ανθρώπων που θεωρούνται φρικιά και σπρώχνονται στο περιθώριο της κοινωνίας, όπως και οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος τέθηκαν στο περιθώριο». Οι επισκέπτες της έκθεσης ενθαρρύνονται να αγγίζουν, να τραβάνε και να πιέζουν αυτή τη μάζα των οργάνων και των εξαρτημάτων που εξέχουν και ξεχύνονται, βαριανασαίνουν ή των οποίων ο δυνατός χτύπος της καρδιάς ακούγεται, δίνοντας την αίσθηση ενός γυμνού σώματος, εκτεθειμένου, παραβιασμένου, βεβηλωμένου που αιμορραγεί και κρέμεται από μια κλωστή, ή σε αυτή την περίπτωση από ένα κουβάρι. Το όλο έκθεμα μπορεί να ιδωθεί σαν μια συγκλονιστική μεταφορά για τον βιασμό σε μια έκθεση που έχει έναν αρκετά ειρωνικό τίτλο και είναι αφιερωμένη στο θέμα της σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Αλλά η ειρωνεία, η σοκαριστική αντίθεση και η αντιπαράθεση ομορφιάς και τρόμου είναι που βρίσκεται στον πυρήνα του συγκλονιστικού θεάματος του Yefman, του οποίου η αισθητικά απολαυστική ποιότητα είναι από τις πλέον ανατρεπτικές. Τις εβραϊκές ομάδες που συμμετέχουν στην «Πορεία των Ζωντανών», για παράδειγμα, κάθε χρόνο, τις βλέπεις να περπατάνε μέσα στο Άουσβιτς σκεπασμένες με ισραηλινές σημαίες που κρατάνε σαν ασπίδες, σύμβολα εθνικιστικής περηφάνιας και αποκατάστασης. Αλλά το να σκεπαστεί κανείς κάτω από την «Κουβέρτα Μωρού» του Yefman, που μοιάζει με μια πλεκτή κουβέρτα που οποιαδήποτε γιαγιά θα μπορούσε να πλέξει, αν εξαιρέσεις το σήμα της σβάστικας πάνω της, σου επιτρέπει να αφήσεις τον τρόμο του Ολοκαυτώματος να διεισδύσει μέσα σου, να μη νιώσεις άνετα. Αυτό δεν είναι ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού; «Σαν καλλιτέχνης νιώθω την επιθυμία να αποπλανήσω», λέει η Yefman. «Για να σε κάνω να προσεγγίσεις το έργο και να νιώθεις ότι είναι ΟΚ να εξερευνήσεις αυτό το θέμα, όταν είσαι ήδη μέσα, τότε πρέπει να αντιμετωπίσεις όλα αυτά τα άλυτα ζητήματα και ερωτήματα, ελπίζοντας ότι θα φύγεις μετά στοιχειωμένος με έναν τρόπο που θα σε κάνει να δεσμευτείς περισσότερο σε μια συζήτηση για αυτά. Το ζήτημα είναι να μη φοβάσαι να ανοιχτείς, να επιτρέπεις την ελευθερία και την έκφραση». Ένας από τους τρόπους που ο Yefman σε δελεάζει να αντιδράσεις είναι να στηριχτείς πάνω στα χειροτεχνήματά του, ενσωματώνοντας οικιακά υλικά που χρησιμοποιεί κανείς στην καθημερινότητα, όπως το σαπούνι, μια φορτισμένη αναφορά σχετικά με το Ολοκαύτωμα. «Οι επιζώντες αποκαλούνταν ‘sabonim’, ή σαπούνι, από τους σιωνιστές εποίκους που τους έκαναν να ντρέπονται που πήγαν με τόση… θέληση στα στρατόπεδα και στον θάνατο», λέει ο Yefman. «Και αυτή η έλλειψη συμπόνιας είναι κάτι που δεν μπορεί να συγχωρεθεί και θα έπρεπε να είναι μέρος της αφήγησης του Ολοκαυτώματος και του πως φερόμαστε στους επιζώντες. Αλλά υπάρχει κι άλλη μία ενδιαφέρουσα πλευρά γύρω από το σαπούνι: το χρησιμοποιείς για να καθαριστείς, να διώξεις τη βρωμιά, το βάζεις κοντά στο δέρμα σου». Σε αυτή την περίπτωση, οι φωτεινές, πολύχρωμες μπάρες σαπουνιού, με τυπωμένες πάνω τις σβάστικες και με τα ειδεχθή χαρακτηριστικά των ανθρώπινων μαλλιών και των κομματιών νυχιών, παράγουν μια δελεαστική ποικιλία ιχνών φτιαγμένη «με τα καλύτερα οργανικά συστατικά» και διαπερνούν το σώμα σου.
Υπάρχει και το ζήτημα της οικειοποίησης των ναζιστικών συμβόλων για τη σύγχρονη κατανάλωση (μπορούμε να θυμηθούμε τη σύλληψη της τελευταίας εβδομάδας εις βάρος ενός Νεουρκέζου ταξιτζή που αρνούταν το Ολοκαύτωμα και φορούσε πάνω του μια σβάστικα). «Όταν παίρνεις ένα σύμβολο σαν κι αυτό και το χρησιμοποιείς στα πλαίσια ενός σύγχρονου εμπορεύματος και το εισαγάγεις στην καθημερινή ζωή, φέρνεις κάτι από το παρελθόν μέσα στο παρόν. Δεν είναι πια κάπου εκεί πίσω. Αναγκάζεσαι να το αγγίξεις και να σκεφτείς πως σε κάνει να νιώθεις», λέει ο Yefman. Τα κεραμικά του επίσης δεν προσφέρουν τη συνήθη απόσταση του ασπρόμαυρου αρχειακού υλικού των φρικαλεοτήτων των στρατοπέδων. Σε τραβάνε προς το μέρος τους επειδή είναι οικεία υλικά και οι αφηρημένες μορφές πάνω τους είναι αισθητικά δελεαστικές. Αν τα εξετάσεις έπειτα αναλυτικότερα, συνειδητοποιείς ότι οι εικόνες είναι φτιαγμένες από σωρούς από κόκκαλα, αυτούς τους ίδιους σωρούς που σχετίζονται με τα στρατόπεδα θανάτου. Αλλά παραμένουν πλακάκια –που προορίζονται για μπάνια ή κουζίνες– και αυτό είναι που κάνει τον αντίκτυπό τους πανίσχυρο. Τα βγάζει από τους τάφους και τα βάζει στο σπίτι.
Η έκθεση «Bay Mir Bistu Sheyn» περιλαμβάνει επίσης βίντεο, εκτυπωμένες μεταξοτυπίες και μια περφόρμανς στην οποία ο Yefman έχει βάλει να ξαπλώνουν οι πλεκτές Σεξουαλικές Σκλάβες κούκλες του, με τα μάτια τους να πετάγονται έξω άψυχα από ένα διαλυμένο σώμα του οποίου φαίνεται η πλάτη, και τα πόδια δεμένα όπως των θυμάτων του Μπλοκ 24, του μπουρδέλου του Άουσβιτς, ένα μέρος που αγνοείται συνήθως κατά τις τουρ στο στρατόπεδο θανάτου.
«Το Ολοκαύτωμα είναι ένα θέμα που ξεφουρνίζεται κάθε χρόνο για την ημέρα του Yom Hashoah και έπειτα επιστρέφεται όμορφα στο ασφαλές του κουτάκι», λέει η Rochelle Saidel, η ιδρύτρια μαζί με την Sonja Hedgepeth του Ιδρύματος «Να Θυμάστε τις Γυναίκες», που συγχρηματοδότησε το σόου του Yefman. «Αλλά ποτέ δεν ακούς εμπειρίες γυναικών άλλων από αυτές της Άννας Φρανκ ή της Hannah Senesh». Αυτή και η Hedgepeth που είναι επίσης επιμελήτριες του ανατρεπτικού βιβλίου «Σεξουαλική Βία κατά των Γυναικών στο Ολοκαύτωμα», γνώρισαν τον Yefman σε ένα συνέδριο στο Ισραήλ την περασμένη Άνοιξη και εκεί ξεκίνησε αμέσως μια μεγάλη φιλία. «Είδα αυτό τον τύπο να πλέκει στην μπροστινή σειρά ενός συνεδρίου και έπρεπε να μάθω ποιος είναι», μας λέει εκείνη. «Μας είπε για τη μοναδική και καινοτόμο δουλειά του για το ίδιο θέμα που ασχολούμαστε κι εμείς και αμέσως τον ερωτευτήκαμε». Η Saidel και η Hedgepeth έγραψαν την εισαγωγή για τον κατάλογο της έκθεσής του στο Τόκιο πέρυσι, μια έκθεση που κέρδισε μια θερμότερη υποδοχή από ότι εκείνος περιμένει ότι θα έχει στο Ισραήλ. «Στο Ισραήλ είχα ανθρώπους απέναντί μου να κλαίνε ή να μου φωνάζουν ότι η δουλειά μου είναι μια ανωμαλία», λέει ο Yefman. «Αλλά έπειτα μια γυναίκα επιζήσασα ήρθε σε ένα από τα σόου μου και μου είπε πόσο είχε συγκινηθεί. Και αυτό με επιβεβαίωσε πιο πολύ από οτιδήποτε άλλο. Μου είπε να κάνω τουρ το σόου σε όλο τον κόσμο». Η επόμενη στάση είναι μια έκθεση στην Γκαλερί Dvir στο Τελ Αβίβ. Ο Yefman δεν είναι σίγουρος για το πώς οι συμπατριώτες του βλέπουν τη δουλειά του, την αντίθεση όλων αυτών των φωτογραφιών των φρικαλεοτήτων που όπως λέει συνιστούν ένα είδος πορνό του Ολοκαυτώματος. Κατά μεγάλη ειρωνεία, ο ίδιος χρησιμοποιεί πορνογραφία στον «Πίνακα Δρομολογίων» (Time Table), μια σειρά μεταξοτυπιών από πορτρέτα πραγματικών Ναζί γυναικών που πόζαραν σαν θελκτικά κορίτσια για ένα ημερολόγιο, ένα αντικείμενο που έχει βρεθεί στα αρχεία του κυρίως στρατοπέδου γυναικών του Ravensbruck και έχει μελετηθεί μέσα στα χρόνια, καθώς και βιβλία όπως το «Οι Μαινάδες του Χίτλερ» (Hitler’s Furies), το οποίο αναφέρεται στις γυναίκες των SS. «Ήθελα να καταλάβω πως γυναίκες που υπήρξαν νοσοκόμες, σύζυγοι, δασκάλες, κανονικές γυναίκες έγιναν τέτοιες σαδίστριες. Και σε κάποιες περιπτώσεις, υπήρχαν λόγοι. Αλλά πραγματικά αυτό το μέρος ήταν τόσο εύφορο για να καλλιεργήσεις αυτό το επίπεδο σαδισμού», λέει ο Yefman ο οποίος προσφέρει κάποια επεξηγηματικά κείμενα σε κάθε πορτρέτο, λέγοντας την ιστορία του. «Φυσικά, ένα από τα σημεία αυτά που μετατρέπουν αυτούς τους θύτες σε θύματα ήταν η σεξουαλική τους υποβάθμιση», λέει ο Yefman για τις εικόνες που δείχνουν την Εύα Μπράουν, με το τατουάζ στην πλάτη της να προέρχονται από τα λόγκο των εταιρειών που κινητοποιούσαν τη ναζιστική πολεμική μηχανή, από την φαρμακευτική Bayer μέχρι τη Knorr, την Kodak και την Volkswagen, καθώς και για την άλλη εικόνα που δείχνει μια περιβόητη φρουρό των SS με τα πόδια της ορθάνοιχτα και από πίσω της να φαίνονται οι πύλες του Μπίρκεναου. Δεν θα δείτε ποτέ ξανά τη Λίστα του Σίντλερ με έναν παρόμοιο τρόπο μετά από αυτό. Αλλά μπορείτε να πάρετε επίσης μια πιο κοντινή ματιά στις εικόνες των γυναικών στις διαφημιστικές πινακίδες και τα πακέτα.
«Η πορνογραφία που χρησιμοποίησα είναι του είδους που μπορείς να βρεις στο ίντερνετ σήμερα», λέει ο Yefman. «Σε μία περίπτωση, για παράδειγμα, υπερθέτω ένα ανορεξικό σώμα ντυμένο με εσώρουχα πάνω μαζί με μια γυναίκα Ναζί και ξαφνικά ταιριάζει απόλυτα με τις εικόνες δίπλα της. Είναι τόσο λεπτή». Και αυτό είναι το άλλο σοκαριστικό ερώτημα που βάζει αυτό το σόου. Παραβλέποντας σαν κοινωνία την σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών στη Shoah, αποτύχαμε να καταδικάσουμε τα σεξουαλικά εγκλήματα με τον τρόπο που καταδικάσαμε τα εγκλήματα πολέμου στις δίκες της Νυρεμβέργης; Γιατί δεν φέραμε ποτέ πίσω τα κορίτσια μας; Marisa Fox-Bevilacqua, συνεργάτιδα της Haaretz. Πηγή: https://www.haaretz.com/israel-news/culture/.premium-gender-identity-and-the-shoah-1.5249245