Το Μπαλέτο της Ιερουσαλήμ αποδίδει φόρο τιμής στην Franceska Mann, μια Πολωνή χορεύτρια που έδωσε την τελευταία της παράσταση στο δρόμο για το θάλαμο αερίων του Άουσβιτς.
του Ofer Aderet, 27 Αυγούστου 2019.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές εκδοχές για το τι συνέβη κατά τη διάρκεια των τελευταίων στιγμών της Franceska Mann, της Εβραίας χορεύτριας που ζούσε στην Πολωνία. Δεδομένου ότι όποιος υπήρξε μάρτυρας του περιστατικού, στις 23 Οκτωβρίου του 1943, δεν ζει πια, μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ τι πραγματικά συνέβη.
Η Mann, 26 χρονών, έφτασε στο Άουσβιτς εκείνη τη μέρα με μια μεταγωγή 1.800 «VIP κρατουμένων», όπως λέγονταν, από το Μπέργκεν-Μπέλσεν της Γερμανίας, οι οποίοι είχαν παραπλανηθεί ώστε να πιστέψουν ότι όδευαν προς την ελευθερία τους ως μέρος μιας ανταλλαγής με Γερμανούς κρατούμενους πολέμου, που κατά τα φαινόμενα είχαν οργανώσει οι Σύμμαχοι. Οι Γερμανοί τους υποσχέθηκαν ότι το Άουσβιτς ήταν απλά μια στάση στο δρόμο για την Ελβετία, αλλά οι γυναίκες της ομάδας σύντομα ανακάλυψαν ότι όδευαν προς τους θαλάμους αερίων.
Σύμφωνα με μία εκδοχή των γεγονότων, η Mann γδύθηκε αργά-αργά, προβαίνοντας σε χορευτικές κινήσεις αποπλάνησης. Πρώτα σήκωσε τη φούστα της. Έπειτα έβγαλε την μπλούζα της και έσκυψε προς ένα ξύλο για να βγάλει τα τακούνια της. Οι στρατιώτες των SS που στέκονταν απέναντί της δεν ήξεραν πώς να αντιδράσουν. Η Mann εκμεταλλεύτηκε τη σύγχυσή τους, έβγαλε το ένα της παπούτσι και το πέταξε με δύναμη εναντίον ενός από αυτούς, χτυπώντας τον στο μέτωπο του ∙ ο στρατιώτης άρχισε να αιμορραγεί και έπεσε κάτω. Η Mann έπεσε πάνω του, του έκλεψε το όπλο και τον πυροβόλησε. Ακόμα δύο Ναζί τραυματίστηκαν από τους πυροβολισμούς.
Μια άλλη εκδοχή περιγράφει τον Ναζί αξιωματικό να στέκεται μπροστά στη Mann και να τη διατάζει να γδυθεί τελείως. Όταν αρνήθηκε να βγάλει τα εσώρουχά της, της φώναξε. Εκείνη έβγαλε το σουτιέν της τότε, του το πέταξε στο πρόσωπο και πήδηξε πάνω του. Στο χάος που ακολούθησε, κατάφερε να του αρπάξει το πιστόλι και να τον πυροβολήσει.
Οι άλλοι γυναίκες που σύντομα θα συναντούσαν τον θάνατο, κινητοποιήθηκαν ώστε να επιτεθούν στους άνδρες των SS που τις είχαν περικυκλώσει. Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο ίδιος ο Rudolph Hess, διοικητής του στρατοπέδου, κλήθηκε στο περιστατικό. Σε κάθε περίπτωση, η μοίρα των γυναικών αυτών ήταν καθορισμένη ∙ πολλές πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν επί τόπου και όποια επιβίωσε, πετάχτηκε στους θαλάμους αερίων.
Ο Ναζί αξιωματικός που σύμφωνα με όλες τις εκδοχές σκοτώθηκε στο περιστατικό ήταν ο Josef Schillinger, χασάπης στο επάγγελμά του πριν τον πόλεμο, που εντάχθηκε στα SS το 1939 και μετατέθηκε στο Άουσβιτς. Εκεί, ήταν υπεύθυνος της ανδρικής κουζίνας στο Μπίρκεναου και αργότερα υπεύθυνος για τους Εβραίους που έφταναν στις πλατφόρμες των τρένων και στέλνονταν στα κρεματόρια. Αυτόπτες μάρτυρες περιέγραφαν τον Shillinger ως σαδιστή. Αναφέρθηκε το όνομα του επίσης σε μια από τις μαρτυρίες στη δίκη του Άντολφ Άϊχμαν στο Ισραήλ.
Φόρος Τιμής για πρώτη φορά. Εβδομήντα-έξι χρόνια έχουν περάσει αλλά λίγοι άνθρωποι έχουν ακούσει ποτέ για την Mann, αν και θα μπορούσε εύκολα να είχε γίνει ηρωίδα και σύμβολο. Ίσως η ιστορία της μοιάζει παρατραβηγμένη ∙ ίσως η ιστορία της απλά παραμερίστηκε από τις πολλές άλλες ιστορίες ηρωισμού και τρόμου κατά το Ολοκαύτωμα.
Αλλά την 1η Σεπτεμβρίου, στην 80ή επέτειο του ξεσπάσματος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η Mann θα επιστρέψει στην κεντρική σκηνή για λίγες ώρες. Το Μπαλέτο της Ιερουσαλήμ θα ανεβάσει την παγκόσμια πρεμιέρα του «Memento – ο Τελευταίος Χορός της Franceska Mann στο Άουσβιτς» στο Κέντρο Suzanne Dellal, αφιερωμένο στη μνήμη της ∙ μια δεύτερη παράσταση θα ανέβει στο Θέατρο της Ιερουσαλήμ στις 7 Σεπτεμβρίου.
Ο θίασος της Ιερουσαλήμ, του οποίου η καλλιτεχνική διευθύντρια Nadya Timofeeva έγραψε τη χορογραφία του «Memento» θα παρουσιάσει για πρώτη φορά την ιστορία της ζωής της Mann, από τα πρώτα της χρόνια στη σκηνή και τα χρόνια της στην γεμάτη ζωή Βαρσοβία, μέχρι την εισβολή των Ναζί, τον εγκλεισμό της στο γκέτο και τον θάνατό της στο Άουσβιτς. Το αφιέρωμα αυτό θα πραγματοποιηθεί από 12 χορευτές του Μπαλέτου, που εμφανίστηκαν και πέρυσι στον «Βιολιστή στη Στέγη» που παρουσίασε η Timofeeva.
Η απόφαση να ειπωθεί η ιστορία της Mann μέσα από τον χορό, λέει η Timofeeva στην Haaretz, πηγάζει από τη σύνδεση που ένιωσε η ίδια με την τελείως ξεχασμένη Mann, ως γυναίκα, Εβραία και πρώην μπαλαρίνα. «Μετά την επιτυχία του ‘Βιολιστή στη Στέγη’, αναζητούσα ένα εβραϊκό θέμα, επειδή συνειδητοποίησα ότι το κοινό ταυτίζεται με αυτά τα θέματα», μας είπε η χορογράφος. «Αρχικά σκέφτηκα τη ‘Λίστα του Σίντλερ’, αλλά όταν είδα την ταινία συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν για μένα. Δεν ένιωθα αυτή την ιστορία. Αναζήτησα κάτι με το οποίο θα μπορούσα να σχετιστώ.»
«Όταν η διευθύντρια του Μπαλέτου της Ιερουσαλήμ Marina Ne’eman μου ανέφερε την ιστορία της Mann, ήξερα ότι αυτό ήταν ακριβώς που χρειαζόμουν», είπε η Timofeeva. «Ο χαρακτήρας της, όπως αναδύεται στη ζωή της, είναι πολύ παρόμοιος με τον χαρακτήρα κάθε χορεύτριας. Πίστευε ότι δεν υπήρχε κατάσταση που θα την οδηγούσε να παρατήσει τα όνειρά της» –και για αυτό η Mann πάλεψε μέχρι το τελευταίο λεπτό, προσθέτει.
Η ιστορία της Mann εξάλλου ενθουσίασε την Timofeeva επειδή αναπαριστά την δυνατή Εβραία που αρνείται να υποταχθεί ακόμη και όταν είναι ξεκάθαρο ότι η μοίρα της είναι σφραγισμένη: «η Mann αποδεικνύει ότι δεν πήγανε όλοι οι Εβραίοι στους θαλάμους αερίων σαν πρόβατα επί σφαγήν.» Η Timoveeva ξεκίνησε την ιστορική της έρευνα για την παράσταση με ένα ψάξιμο στο Google, με το οποίο βρήκε υλικό για το «στριπτίζ στο Άουσβιτς», όπως ανέφεραν το περιστατικό κάποιες πηγές. Ανακάλυψε ότι υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ιστορία της Mann σε διαφορετικές πηγές, συμπεριλαμβανόμενων των αρχείων του Yad Vashem. Μία από τις πιο σημαντικές μαρτυρίες ήταν αυτή του Filip Mueller, ενός επιζώντα του Ολοκαυτώματος που δούλεψε σε μονάδα του Ζόντερκομάντο στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς και ο οποίος αργότερα έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Αυτόπτης μάρτυρας στο Άουσβιτς: Τρία Χρόνια στους Θαλάμους Αερίων». Σε ένα κεφάλαιό του, ο Müller περιγράφει πως «ένα μόνο πιστόλι στα χέρια μιας αδύναμης γυναίκας έσπειρε τον πανικό μεταξύ των ανδρών των SS», οι οποίοι λέει ότι έτρεξαν να κρυφτούν, όταν η Mann άνοιξε πυρ. Ο David Wisnia, ένας επιζών του Ολοκαυτώματος που μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τον πόλεμο, αναφέρει επίσης το επεισόδιο, το οποίο περιγράφει σαν «εξέγερση στο Κρεματόριο 4». Και άλλη μια μαρτυρία βρέθηκε σε ένα απόρρητο έγγραφο του οποίου η δημοσίευση επιτράπηκε μόλις το 2010, σε μια αναφορά ενός Πολωνού πολίτη που στάλθηκε στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες τέσσερις μήνες αφότου το Άουσβιτς απελευθερώθηκε.
Ασημόσκονη στη Βαρσοβία. Η Franceska Mann, επίσης γνωστή ως Lola Horowitz, γεννήθηκε στην Πολωνία το 1917. Μεγάλωσε στη Βαρσοβία, όπου παρακολούθησε μια σχολή χορού και έγινε φίλη με δύο μελλοντικές σταρ. Η μία ήταν η τραγουδίστρια Wiera Gran («η Πολωνή Edith Piaf») η οποία απέδρασε από το γκέτο χρησιμοποιώντας ψεύτικη ταυτότητα και αργότερα κατηγορήθηκε πως συνεργάστηκε με τους Ναζί. Η δεύτερη ήταν η Stefania Grodzienska («η Πρώτη Κυρία του Πολωνικού χιούμορ»).
Το 1939 η Mann, μια από τις πιο υποσχόμενες χορεύτριες της εποχής της, κέρδισε την τέταρτη θέση σε έναν διεθνή διαγωνισμό μπαλέτου στις Βρυξέλλες. Κατά την έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, κατάφερε να δώσει παράσταση στο νυχτερινό κέντρο Melody Palace της Βαρσοβίας προτού κλειστεί στο γκέτο. Κάτω από περιστάσεις που δεν είναι ξεκάθαρες – και ίσως αποτελούν τη βάση για τις φήμες ότι συνεργάστηκε με τους Ναζί – η Mann μεταφέρθηκε εκτός γκέτο στο Ξενοδοχείο Polski, στην Άρια πλευρά της Βαρσοβίας, όπου οι Εβραίοι ενός υψηλού στάτους ήταν εγκατεστημένοι σε σπίτια, με τους περισσότερους να έχουν αγοράσει έγγραφα υπηκοότητας ουδέτερων χωρών, κυρίως από τη Νότια Αμερική. Οι ένοικοι του ξενοδοχείου πίστευαν ότι θα σωθούν λόγω αυτών των εγγράφων τους αλλά, μαζί με τη Mann, στάλθηκαν αργότερα στο Μπέργκεν-Μπέλσεν της Γερμανίας και, από εκεί, στο Άουσβιτς.
Δύο χορεύτριες από το Μπαλέτο της Ιερουσαλήμ θα υποδύονται τη Mann. Στο Τελ Αβίβ θα είναι η πρώτη χορεύτρια Maria Selector ∙ στο Θέατρο της Ιερουσαλήμ, τον ρόλο θα αναλάβει η Sara Lampert, η οποία κάνει αυτή την εποχή την υποχρεωτική της στρατιωτική θητεία και προετοίμαζε τον ρόλο της κατά τη διάρκεια της βασικής της εκπαίδευσης.
Η Nadia Timofeeva λέει στην Haaretz ότι η γιαγιά της, Frieda, ήταν δασκάλα πιάνου στην Ακαδημία του Ρώσικου Μπαλέτου στην Αγία Πετρούπολη. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, έστειλε την κόρη της, τη Nina, τη μητέρα δηλαδή της Nadia, να χορέψει ώστε να κερδίζει λεφτά για το φαγητό τους. Η Nina ήταν πολύ πετυχημένη και είχε προσκληθεί να γίνει πρίμα μπαλαρίνα [πρώτη χορεύτρια] στα Μπολσόϊ της Μόσχας. Η Nadia γεννήθηκε εκεί και θυμάται ότι από τα μικράτα της δεν ήξερε άλλου είδους ζωή.
Το 1991, γιαγιά, μητέρα και κόρη μετανάστευσαν στο Ισραήλ μετά από πρόσκληση της Ακαδημίας Μουσικής και Χορού στην Ιερουσαλήμ. Το 2004, η Nina και η Nadia ανοίξανε μια σχολή μπαλέτου με το όνομα «Νίνα» στην οδό Μπαλφούρ, στην Ιερουσαλήμ. Την ίδια εποχή ιδρύθηκε ο τοπικός θίασος μπαλέτου που τώρα η Nadia διευθύνει. Οι χορευτές και οι χορεύτριες εκπαιδεύονται και κάνουν πρόβες σε ένα στούντιο στο Στάδιο Teddy, στη γειτονιά της Malha.
Η Timofeeva περιγράφει το αυστηρό πρόγραμμα και το μεγάλο και απαιτητικό ωράριο που οι χορευτές και οι χορεύτριές της έχουν ακολουθήσει ενώ προετοιμάζονται για το «Memento». «Και η προσωπικότητα της Mann, εξάλλου, σχηματίστηκε μέσα από τα χρόνια από μια Σισύφεια προσπάθεια που περιλάμβανε το ξεπέρασμα του φυσικού πόνου για να πετύχει τον στόχο της –να γίνει επαγγελματίας μπαλαρίνα.»
Ofer Aderet, Ανταποκριτής της Haaretz.
Comments