Η ιστορία της απέλασης των Εβραίων της Αιγύπτου. Το άρθρο του Eyal Sagui Bizawe κατηγορούσε τους Μιζραχί Εβραίους ότι έδωσαν υπερβολική έμφαση στα βάσανά τους για να κερδίσουν χώρο μέσα «στην αφήγηση των εβραϊκών διώξεων». Αφήνοντας στην άκρη το δηλητήριο και τη γελοιότητα, είναι πολύ απλά και με βάση τα γεγονότα λανθασμένος. Εδώ είναι η ιστορία μου. Haaretz. Του Israel Bonan, 24.04.2018.
Το όνομά μου είναι Ισραέλ Μπονάν και ζω στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γεννήθηκα στην Αίγυπτο και το ίδιο και οι γονείς μου. Το 1967, κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών, ανάμεσα στο Ισραήλ και την Αίγυπτο φυλακίστηκα επειδή ήμουν Εβραίος και εκτοπίστηκα – μάλλον, απελάθηκα με μια σφραγίδα στο διαβατήριό μου που έγραφε «Έξοδος Χωρίς Επιστροφή».
Σύμφωνα με τον Εγιάλ Σαγκούι Μπιζάβε (Μπορούμε να μιλάμε για «εκδίωξη των Εβραίων»;) υπάρχει κάτι μη-νόμιμο, ακόμη και ύποπτο, σχετικά με τη βιογραφία μου αλλά και αυτές πολλών άλλων Αιγύπτιων Εβραίων. Με τα δικά του λόγια «δεν είναι καν ξεκάθαρο αν έλαβαν χώρα οργανωμένες διώξεις». Ακόμα και ως αυτοανακηρυγμένος μη-ιστορικός, ο κύριος Μπιζάβε έχει μια περίεργα κυνική οπτική πάνω σε γεγονότα που είναι δεμένα ακόμα με τη ζωντανή μνήμη. Κατηγορεί τους δικούς του συγγενείς και φίλους για εσκεμμένες υπερβολές, ότι έχουν τεντώσει την ιστορία των Μιζραχί με δανεισμένη ορολογία, μόνο και μόνο για να κερδίσουν την αποδοχή τους στη συλλογική αφήγηση των Εβραϊκών Διώξεων.
Ο κεντρικός του ισχυρισμός είναι ότι «είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι περισσότεροι Εβραίοι της Αιγύπτου δεν απελάθηκαν.» Κάποιοι ακόμη δικοί του ισχυρισμοί: οι Εβραίοι της Αιγύπτου δεν απελάθηκαν επειδή ήταν Εβραίοι. Το 1948 απελάθηκαν επειδή ήταν Σιωνιστές ή Κομμουνιστές. Το 1956 απελάθηκαν επειδή ήταν Γάλλοι ή Βρετανοί πολίτες. Υπήρχαν ακόμα Εβραίοι στην Αίγυπτο της δεκαετίας του 1960 και Εβραίοι που ήθελαν να φύγουν από τη χώρα για δική τους ευκολία. Μην προτείνετε ότι υπήρχε μια απέλαση με στόχο «τον αιγυπτιώτικο εβραϊσμό» αφού μέλη άλλων κοινοτήτων απελαύνονταν εξίσου.
Προς απάντηση του αιτήματος του κύριου Μπιζάβε να ακούσει μαρτυρίες από πρώτο χέρι και προς αποκατάσταση της ιστορικής καταγραφής, θα ήθελα να προσφέρω τη δική μου ιστορία. Ας ξεκινήσουμε με τους όρους που χρησιμοποιούμε.
Ο Μπιζάβε είναι ενοχλημένος από αυτό που ισχυρίζεται ότι είναι η υιοθέτηση της γλώσσας της αφήγησης του Ολοκαυτώματος και των παλαιστινιακών αφηγήσεων (πογκρόμ, στρατόπεδα συγκέντρωσης, Νάκμπα) για να περιγράψουν οι Μιζραχί Εβραίοι τις διώξεις τους. Όταν εγώ ξεκίνησα να μιλάω για αυτό το ζήτημα, το σκέφτηκα πολύ για το πως θα έπρεπε να αναφερθώ στις οργανωμένες ταραχές που στοχοποίησαν την εβραϊκή κοινότητα στην Αίγυπτο. Κοιτάξτε να δείτε όμως που αυτός ακριβώς είναι ο ορισμός του πογκρόμ. Χρησιμοποίησα εξίσου και τους δύο όρους, ταραχές και πογκρόμ, αν και ο όρος πογκρόμ ήταν πολύ πιο εύκολα κατανοητός από το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων που με άκουγε.
Αλλά η γκρίνια του Μπιζάβε δεν έχει μόνο γλωσσολογική βάση. Πέραν του χλευασμού του για τη χρήση της λέξης ‘πογκρόμ’, πάει και ένα βήμα παραπέρα – αμφισβητεί το αν αυτά τα πογκρόμ στόχευαν καν τους Εβραίους και προς επίρρωση αναφέρεται στις ταραχές του 1952 του Καΐρου. «Σχετικά με τις ταραχές του Καΐρου του 1952, γνωστών με τις λέξεις η Φωτιά του Καΐρου, είναι δύσκολο να πει κανείς επρόκειτο για ξεκάθαρα αντι-εβραϊκά γεγονότα.»
Πράγματι οι ταραχές του Καΐρου το 1952 δεν είχαν κάποια συγκεκριμένη σχέση με τους Εβραίους της Αιγύπτου, αν και οι ταραχοποιοί δεν έχασαν την ευκαιρία και έκαψαν και λεηλάτησαν πολλά εβραϊκά καταστήματα εκείνη τη μέρα (π.χ. το κατάστημα Cicurel που απεικονίζεται καμένο και στο άρθρο του Μπιζάβε). Ο Μπιζάβε θα έπρεπε να κοιτάξει λοιπόν αλλού – στις ταραχές του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας από το 1945 (κατά την επέτειο της Διακήρυξης του Μπαλφούρ) ως το 1948 (την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ). Μεταξύ των χρόνων αυτών, ταραχές και στοχευμένες βομβιστικές επιθέσεις στην εβραϊκή κοινότητα και τις εβραϊκές επιχειρήσεις είχαν ως αποτέλεσμα 108 θανάτους, εκατοντάδες τραυματισμούς και τη λεηλασία και κλοπή άνω των 200 εβραϊκών επιχειρήσεων, πράξεις για τις οποίες ποτέ δεν διώχθηκε ποινικά κανείς.
Ο συγγραφέας έχει επίσης ζήτημα με τον όρο «στρατόπεδα συγκέντρωσης» που χρησιμοποιείται για να αναφερθεί κανείς στα στρατόπεδα κράτησης, σύμφωνα με την προτιμώμενη από τον ίδιο «μη-ευρωπαϊκή» ορολογία. «Στρατόπεδα κράτησης»: τρία γεύματα την ημέρα, ιδιωτική τουαλέτα και μπάνιο, μαλακό κρεβάτι και μαξιλάρι, συζυγικό επισκεπτήριο… Κύριε Μπιζάβε, αυτές ήταν φυλακές και κάποιες από αυτές ήταν φυλακές καταναγκαστικής εργασίας, όπου περίπου τέσσερις ντουζίνες Εβραίοι κρατούμενοι κοιμούνταν σε ένα κελί, ο ένας πάνω στον άλλον…
Φυλακές σκληρής εργασίας όπου η «γυμναστική» ήταν υποχρεωτική: τρέξιμο γύρω γύρω ενώ μαστιγώνονταν και τραγουδούσαν τραγούδια ενάντια στο Ισραήλ. Φυλακές όπου, ενώπιον του συνόλου των Εβραίων κρατουμένων, ένας αδελφός διατάχθηκε να ξεντυθεί και να σοδομίσει τον ίδιο του τον αδερφό μπροστά στον πατέρα τους, ο οποίος κόντεψε να πεθάνει από καρδιακό επεισόδιο επιτόπου. Φυλακές όπου πατεράδες, αδερφοί και γιοι αρνήθηκαν τις σχέσεις τους μεταξύ τους, προκειμένου να μην υποστούν παρόμοιες συνέπειες.
Έπειτα, ο συγγραφέας έχει πρόβλημα όταν οι Μιζραχί Εβραίοι της Αιγύπτου χρησιμοποιούν τον όρο Νάκμπα, μια αραβική λέξη που δηλώνει την καταστροφή, για να αναφερθούν στα μαρτύριά τους. Εγώ, ενώ μπορώ να κατανοήσω τη χρήση του όρου για να εκφραστούν τα βάσανα των Μιζραχί Εβραίων σε ένα πιθανό κοινό στον αραβικό κόσμο, και τους Παλαιστίνιους πιο συγκεκριμένα, προσωπικά ανατριχιάζω κάθε φορά που ακούω τη λέξη αυτή σε σύνδεση με την εμπειρία των Μιζραχί. Μια καταστροφή είναι μονάχα καταστροφή όταν η απόκρισή σου είναι να αποδέχεσαι την ταυτότητα του θύματος. Εμείς, οι Μιζραχί Εβραίοι, δεν αποδεχόμαστε την παθητική ταυτότητα του θύματος. Επιβιώσαμε του τραύματος και αναπτυχθήκαμε με τη βοήθεια πολλών, συμπεριλαμβανόμενης της βοήθειας του Ισραήλ. Η εκδίωξή μας υπήρξε για εμάς και μια στιγμή χειραφέτησης.
Τέλος, το κλείσιμο του κύριου Μπιζάβε: ότι στην περίπτωση της εβραϊκής κοινότητας της Αιγύπτου δεν υπήρξε «ολοκληρωμένη εκδίωξη». Φυσικά, ισχυρίζεται ο συγγραφέας, κάποιοι εκδιώχθηκαν, κάποιοι υπέφεραν αλλά αναρωτιέται αν όλα αυτά ήταν καθόλου παρόμοια με την απέλαση ολόκληρου του ισπανικού εβραϊσμού. «Μπορούμε να φανταστούμε ολόκληρες σειρές στρατιωτών να συγκεντρώνουν τους Αιγύπτιους Εβραίους στην πλατεία Ταχρίρ και να τους δίνουν δύο επιλογές: να προσηλυτιστούν στο Ισλάμ ή να απελαθούν. Ή να μην τους δίνουν καμία επιλογή παρά την απέλαση όλων τους. Αλλά ένα τέτοιο γεγονός πολύ απλά δεν συνέβη ποτέ.» Αφήνοντας στην άκρη την ωμή και ανάξια έλλειψη εμπάθειας, τη γελοιότητα και το δηλητήριο, ποιος είναι ο ορισμός της εκδίωξης; Ένας συνήθης ορισμός θα ήταν «η διαδικασία του εξαναγκασμού κάποιου να εγκαταλείψει ένα μέρος, ειδικά μια χώρα». Μια διαδικασία που συνήθως περιλαμβάνει περισσότερα στάδια για να επιτευχθεί ο σκοπός. Οπότε, ποια ήταν η διαδικασία για την απέλαση των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων από την Αίγυπτο; Αυτά τα βήματα απλώθηκαν μέσα σε πολλές δεκαετίες, υποστηρίχθηκαν από πολλές κυβερνήσεις που όλες τους βάδισαν στον ίδιο ρυθμό: «η Αίγυπτος μόνο για τους Αιγύπτιους». Η διαδικασία αυτή ακολουθεί το ίδιο μοτίβο με τη ναζιστική Γερμανία και όλες τις μορφές του φασισμού. Η απώλεια των δικαιωμάτων του πολίτη και της προστασίας των πολιτών, η απώλεια της εργασιακής δυνατότητας στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, καμία προοπτική για μελλοντική πρόσληψη και εργασία, η κατάσχεση της περιουσίας, ο θάνατος και ο επαναπατρισμός ή απέλαση.
Το 1929 η Αίγυπτος εφάρμοσε έναν νέο νόμο περί ιθαγένειας που στέρησε από τη μεγάλη πλειοψηφία των Αιγυπτίων Εβραίων την εθνικότητά τους και τα πολιτικά τους δικαιώματα ενώ ζούσανε στην Αίγυπτο για αιώνες ολόκληρους. Αυτός ο νόμος ανάγκασε τους Εβραίους της Αιγύπτου να αναζητήσουν αμέσως προστασία από ξένες κυβερνήσεις, προσκομίζοντας ευλογοφανή αποδεικτικά στοιχεία για την καταγωγή τους από αυτές τις χώρες, ή να παραμείνουν ανιθαγενείς, δίχως κάποια κρατική προστασία.
Στην περίπτωση αυτή ο κύριος Μπιζάβε έχασε τελείως τη σημασία αυτού του νόμου, ο οποίος υπονοούσε ότι η πλειοψηφία των Εβραίων δεν θεωρούνταν πια Αιγύπτιοι, λόγω της διαφορετικής θρησκείας τους.
Το 1947 η Αίγυπτος εφάρμοσε τον Νόμο Εταιρειών ο οποίος επέβαλε σε όλες τις επιχειρήσεις του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα να έχουν 90% των εργαζομένων τους και 70% της διοίκησής τους ανθρώπους με αιγυπτιακή υπηκοότητα. Ο Νόμος Εταιρειών με μία και μόνο κίνηση αρνήθηκε στους περισσότερους Εβραίους, όπως και στους Αρμένιους, τους Έλληνες και άλλες εθνικές μειονότητες, τη ζωή τους ολόκληρη.
Αυτό το διπλό χτύπημα είναι ένα αληθινό παράδειγμα εθνοκάθαρσης. Πρώτα ανακήρυξαν ότι οι Εβραίοι δεν ήταν Αιγύπτιοι και έπειτα όρισαν ότι στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα μπορούν να εργάζονται μόνο Αιγύπτιοι. Έπειτα, οι Εβραίοι έμαθαν πολύ γρήγορα ότι δεν θα έβρισκαν ποτέ δουλειά. Για άλλη μια φορά ο κύριος Μπιζάβε παραγνώρισε τη σημασία του νόμου: οι Έλληνες και οι Αρμένιοι στοχοποιήθηκαν λόγω της εθνικότητάς τους αλλά οι Εβραίοι λόγω της θρησκείας τους.
Το 1954 η Αίγυπτος εφάρμοσε το Νόμο της Ιθαγένειας, στερώντας από τους Εβραίους και ακόμη και τους εύπορους Αιγύπτιους τις επιχειρήσεις τους, εθνικοποιώντας τις περιουσίες τους. Με την άνοδο του αραβικού εθνικισμού και το ξέσπασμα της αντιπαράθεσης γύρω από τον διαμοιρασμό της Παλαιστίνης από τα Ηνωμένα Έθνη, το πολιτικό περιβάλλον στην Αίγυπτο έγινε προοδευτικά όλο και πιο εχθρικό εις βάρος της εβραϊκής κοινότητας. Ο κύριος Μπιζάβε αγνοεί τη σημασία της τελικής φυλάκισης και απέλασης όλων των Εβραίων ενήλικων ανδρών από την Αίγυπτο το 1967.
«Έφυγαν με τη θέλησή τους» οι Μιζραχί Εβραίοι; Η αδελφή μου εγκατέλειψε την Αίγυπτο πρώτη για να αρραβωνιαστεί. Ο αδερφός μου ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα, αφού τελείωσε τις σπουδές του ως μηχανικός. Κι εγώ έναν μήνα προτού πάρω το πτυχίο μου ως μηχανικός, μαζί με τους γέρους γονείς μου, ακολούθησα τα αδέρφια μου. Που είναι «η δική μας θέληση»; Η ιστορία είναι αίτιο και αποτέλεσμα: οι νόμοι και τα μέτρα που μας επιβλήθηκαν, δεν μας άφησαν καμία επιλογή παρά το να εγκαταλείψουμε τη χώρα.
Αξίζει να επισημανθεί ότι τα σχέδια μας για αποχώρηση διακόπηκαν επειδή φυλακίστηκα μαζί με όλους τους Εβραίους άνδρες από 18 έως 55 χρονών. Μέχρι και ο τελευταίος από εμάς απελάθηκε, αφού πέρασε από τη φυλακή από λίγες μέρες έως και περισσότερα από τρία χρόνια – από τη φυλακή οδηγηθήκαμε κατευθείαν στα πλοία ή τα αεροπλάνα.
Ο κύριος Μπιζάβε επιμένει ότι οι Εβραίοι «δεν ήταν οι μόνοι που απελάθηκαν». Λίγο αφότου εξαναγκάστηκαν όμως οι Εβραίοι της Ισπανίας να επιλέξουν μεταξύ προσηλυτισμού, απέλασης ή θανάτου, οι Μουσουλμάνοι υπέστησαν εκεί μια παρόμοια τύχη, έχοντας να επιλέξουν μεταξύ προσηλυτισμού, απέλασης ή υποδούλωσης. Σημαίνει άραγε αυτό κατά τη γνώμη του ότι δεν απελάθηκε ο ισπανικός εβραϊσμός;
Πέραν αυτού, οι άλλες μειονότητες πλην των Εβραίων που απελάθηκαν δεν χρειάστηκε ποτέ να περάσουν ούτε μια μέρα σε «στρατόπεδο κράτησης» ή φυλακή καταναγκαστικής εργασίας ή να υποστούν «καλλισθενική» γυμναστική. Όλα αυτά επιφυλάχθηκαν αποκλειστικά για τους Εβραίους της Αιγύπτου.
Και οι εναπομείναντες Εβραίοι της Αιγύπτου που δεν απελάθηκαν αμέσως αλλά έφυγαν από το 1948 έως το 1967, το έκαναν «με δική τους βούληση»; Με λιγότερα από δέκα δολάρια το άτομο στην τσέπη του; Η εκδίωξη είτε ήταν ενεργητική εκδίωξη (με το πιστόλι στον κρόταφο) ή παθητική εκδίωξη (με ξεζούμισμα) είναι και πάλι εκδίωξη. Έφυγαν αυτοί «με δική τους βούληση»;
Οι Εβραίοι της Αιγύπτου είδανε τη γραφή στον τοίχο. Χωρίς δουλειές, χρήματα, προοπτικές, με τους υπόλοιπους των οικογενειών τους απελαθέντες ή φυλακισμένους, υπήρχε περίπτωση να θέλουν να μείνουν και τους επιτράπηκε ποτέ κάτι τέτοιο; Δυστυχώς ναι, σε ορισμένες περιπτώσεις (οι γέροι Εβραίοι δεν κρίθηκαν κατάλληλοι για φυλάκιση). Κάποιοι έμειναν στα «σπίτια τους» στην Αίγυπτο επειδή το τραύμα του εκτοπισμού και του να εγκαταλείψουν το γνωστό για το άγνωστο ήταν ασήκωτο για να το αντέξουν, ειδικά στην ηλικία τους. Σήμερα η εβραϊκή κοινότητα είναι μια χούφτα γυναικών άνω των 80 ετών. Τελικά, η Αίγυπτος ξεφορτώθηκε όλους τους Εβραίους της. Κύριε Μπιζάβε φαντάζομαι ότι δεν βιώσατε ποτέ βασανισμό, φυλάκιση ή κακοποίηση. Βγάζατε τα προς το ζην σας χωρίς κανείς ποτέ να κατάσχει την περιουσία σας όταν φτάσατε σε μια μέση ηλικία, εξαναγκάζοντάς σας να ξεκινήσετε μια νέα ζωή, σε μια νέα χώρα, με λίγα δολάρια μονάχα στην κατοχή σας, ενώ εγκαταλείψατε «ιδία βούληση» την παλιά σας χώρα. Ποτέ δεν χρειάστηκε να ανησυχήσετε, όπως ένας πρόσφυγας, σχετικά με το μέλλον των παιδιών σας… Αυτή η λίστα βασάνων είναι πολύ μεγάλη και, ναι, πολύ καταθλιπτική για να τα απαριθμήσουμε. Δεν σας εύχομαι να πάθετε οτιδήποτε τέτοιο. Κανείς δεν αξίζει να βλέπει τους γονείς του να γερνάνε δέκα χρόνια σε μία μόλις ημέρα. Κανείς δεν θα έπρεπε να υφίσταται εξευτελισμό και να διώκεται για αυτό που είναι: Εβραίος. Μην παρερμηνεύσετε όμως. Εμείς, οι Μιζραχί Εβραίοι, δεν είμαστε θύματα. Είμαστε επιζώντες. Οι ιστορίες μας πρέπει να ειπωθούν και βέβαια δεν χρειαζόμαστε κάποιον ιδιαίτερο λόγο ή κάποιο ψέμα για να ζητήσουμε να μας δεχτούνε σε κάποια λέσχη συλλογής εβραϊκών βασάνων. Ο Ισραέλ Μπονάν γεννήθηκε στην Αίγυπτο και απελάθηκε το 1967, ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες και εργάστηκε πάνω στον σχεδιασμό υπολογιστών και τις εφαρμογές βάσεων δεδομένων μέχρι και τη συνταξιοδότησή του ως Επίκουρος Καθηγητής στο Κολέγιο Σίμονς. Πηγή: https://www.haaretz.com/opinion/.premium-exit-with-no-return-the-real-story-of-how-egypt-expelled-its-jews-1.5456202