Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι οι Μπέτα Ισραέλ (#BetaIsrael) ήταν δραστήριοι στον εμπνευσμένο από το μαρξισμό ένοπλο αγώνα για την ανατροπή του καθεστώτος.
Η εβραϊκή κοινότητα στην Αιθιοπία (#Ethiopia) που παλιότερα ονομαζόταν Falasha ή Beta Israel, θεωρείται στο Ισραήλ (#Israel) ως μια παραδοσιακή-θρησκευτική κοινότητα η οποία, όσο ήταν στην Αιθιοπία, ζούσε απομονωμένη από τους βλαβερούς γείτονές της και από τις διαδικασίες που συνέβαιναν τριγύρω της, με όλες τις φιλοδοξίες της να εστιάζονται γύρω από τη μετανάστευση προς το Ισραήλ.
Μια νέα μελέτη που έκανα αποκαλύπτει ότι οι άνδρες και οι γυναίκες αυτής της κοινότητας ήταν πολιτικοί ακτιβιστές και μέλη των παράνομων μαρξιστικών κινημάτων κατά τα επαναστατικά χρόνια και τον εμφύλιο πόλεμο σε αυτή τη χώρα (από τη δεκαετία του ’70 μέχρι το 1991). Η γνωριμία με το ρόλο των Αιθιόπων εβραίων σε αυτά τα κινήματα μπορεί να αλλάξει τη συνήθη εικόνα που υπάρχει για αυτή την κοινότητα στην ισραηλινή κοινωνία. Αυτή η μελέτη έχει δημοσιευτεί στα εβραϊκά στο βιβλίο «Το Άλλο Ταξίδι: Ιστορίες Ζωής των Αιθιόπων εβραίων. Ακτιβιστές στον Αιθιοπικό Εμφύλιο Πόλεμο 1974-1991.»
Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1960, έμοιαζε ότι η Αιθιοπική αυτοκρατορία ήταν πιο σταθερή από ποτέ. Ο αυτοκράτορας Haile Selassie και το δεξί του χέρι, ο Aklilu Habte-Wold, χάραξαν την πορεία που το Αιθιοπικό κράτος μπορούσε να πλοηγηθεί μέσα στα ανήσυχα νερά της Αφρικάνικης πολιτικής, κουμαντάροντάς το μέσα από τον ανταγωνισμό των υπερ-δυνάμεων καθώς και τις αναταραχές στη Μέση Ανατολή. Το γεγονός ότι ο αγώνας της ανεξαρτησίας της Ερυθραίας, μια σειρά τοπικών εξεγέρσεων σε άλλες περιοχές της Αιθιοπίας και μια απόπειρα πραξικοπήματος το 1960 δεν κατάφεραν να ταρακουνήσουν τον θρόνο, συνεισέφερε σε μια σχεδόν μυθική αντίληψη του Haile Selassie, δείχνοντας πως θα κυβερνήσει για πολλά ακόμα χρόνια πριν πεθάνει.
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν δραματικά από το μέσο της δεκαετίας του 1960, όταν οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο «Haile Selassie» (αργότερα Πανεπιστήμιο «Addis Ababa») άρχισαν να οργανώνονται και να διαδηλώνουν ενάντια στο απολιθωμένο καθεστώς. Σταδιακά, υπό την επίδραση των φοιτητών που είχαν σπουδάσει σε ξένα πανεπιστήμια (κυρίως στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική), αρχίσανε να δείχνουν ενδιαφέρον στις μαρξιστικές ιδέες, ριζοσπαστικοποιώντας τη δράση τους στη συνέχεια. Τα αιτήματά τους περιλάμβαναν παιδεία για όλους, εκδημοκρατισμό, ισότητα και το δικαίωμα στον αυτοκαθορισμό για τις ποικίλες εθνοτικές και γλωσσικές ομάδες της χώρας, ένα αίτημα που ερχόταν σε σύγκρουση με την αυτοκρατορική πολιτική της απόδοσης κυρίαρχης εξουσίας στους Amharic. Απαίτησαν επίσης, μεταξύ άλλων, τη διανομή της γης στους αγρότες που τις δούλευαν (σε αντίθεση με τον ημι-φεουδαλικό έλεγχο της γης που ήταν συνήθης σε πολλές περιοχές τις μέρες του αυτοκράτορα).
Από το 1968 αυτές οι διαδηλώσεις έφτασαν στην κορύφωσή τους, γίνονταν όλο και μεγαλύτερες και θυελλώδεις μετά τις αποκαλύψεις περί λιμού στις βόρειες περιοχές της Αιθιοπίας το 1973. Επιδεινώθηκαν μάλιστα από μια σοβαρή οικονομική κρίση που προκλήθηκε, μεταξύ άλλων, από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου που ακολούθησε το εμπάργκο που επέβαλαν τα αραβικά κράτη μετά τον πόλεμο με το Ισραήλ εκείνη τη χρονιά. Οι φοιτητές άρχισαν να οργανώνονται σε κόμματα με σκοπό να οδηγήσουν την Αιθιοπία σε ένα μετα-αυτοκρατορικό μέλλον. Το πιο επιφανές κόμμα της εποχής ήταν το Επαναστατικό Λαϊκό Κόμμα της Αιθιοπίας (EPRP), το οποίο ιδρύοντας μικρούς μυστικούς πυρήνες και διανέμοντας το μανιφέστο του και εφημερίδες κατάφερε να στρατολογήσει εκατοντάδες χιλιάδες ανδρών και γυναικών. Ωστόσο, παρά την κυριαρχία του κόμματος και του φοιτητικού κινήματος ήταν (κυρίως) κάποια μεσαία στελέχη του στρατού που ξεκίνησαν ένα επαναστατικό συμβούλιο, το Derg, και πήραν στα χέρια τους τον έλεγχο του κράτους. Έδιωξαν τον αυτοκράτορα και σιγά-σιγά ξεκίνησαν να ισχυροποιούν τη δική τους εξουσία.
Τα μέλη του EPRP αρνήθηκαν να αποδεχτούν την ιδιαίτερα σκληρή κυριαρχία του Derg, του οποίου ηγούταν ο Mengistu Haile Mariam. Η εκστρατεία του «κόκκινου τρόμου» κράτησε μέχρι το 1978 και οδήγησε στο θάνατο δεκάδων χιλιάδων πολλά υποσχόμενων νέων Αιθιόπων. Οι προσπάθειες του κόμματος να διεξάγει μια ένοπλη εκστρατεία απέτυχαν και το κόμμα διαλύθηκε το 1980.
Την ίδια εποχή ένα άλλο παράνομο κίνημα άρχισε να λειτουργεί το 1975. Αυτό ήταν το Λαϊκό Μέτωπο Απελευθέρωσης Tigray (TPLF) το οποίο σταδιακά απέκτησε στρατιωτική εμπειρία σε συνεργασία (που είχε τις καλές και τις κακές της στιγμές) με τους βετεράνους του παράνομου κινήματος της Ερυθραίας, το EPLF. Το Λαϊκό Μέτωπο Απελευθέρωσης άρχισε να καταφέρνει κάποιες νίκες ενάντια στις περισσότερες και καλύτερα οπλισμένες δυνάμεις του Derg, οι οποίες εξοπλίζονταν από τη Σοβιετική Ένωση. Το 1991 οι νικηφόρες δυνάμεις του TPLF εισχώρησαν στο Addis Ababa, δίνοντας το έναυσμα για μια νέα περίοδο στην Αιθιοπία. Ήταν τότε που η Ερυθραία αποσπάστηκε σαν ανεξάρτητο κράτος.
Η ιστορία της επαναστατικής περιόδου της Αιθιοπίας, που βρήκε τους φοιτητές μπροστά, και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, ακόμα και σήμερα καταλαμβάνει τα μυαλά των Αιθιόπων. Ωστόσο, μια ιστορία έλλειπε από το λόγο και τις μνήμες αυτής της περιόδου και ήταν το κομμάτι που έπαιξαν οι κοινότητες των Beta Israel σε αυτά τα ιστορικά γεγονότα. Διαβάζοντας την άφθονη βιβλιογραφία γύρω από αυτή την κοινότητα προτού έρθει στο Ισραήλ, έχει κανείς την εντύπωση ότι τα μέλη της δεν έπαιξαν κάποιο ρόλο στους πολιτικούς αγώνες και τις παρατεταμένες μάχες, εστιάζοντας μονάχα στις δικές τους ιστορίες, την πνευματική-θρησκευτική τους ζωή και την επιθυμία τους να πάνε στη Σιών-Ιερουσαλήμ.
Αλλά αυτή δεν είναι ολόκληρη η εικόνα. Άνδρες και γυναίκες της κοινότητας, κυρίως η νεολαία, συμμετείχαν τόσο στο EPRP όσο και στο TPLF, όσο αυτά λειτουργούσαν στο Gondar και το Tigray αντίστοιχα. Συμμετείχαν σε όλες τις δραστηριότητες αυτών των ομάδων εκείνη την εποχή: έμπαιναν μαζί με τους μη-εβραίους συμπατριώτες τους στους μυστικούς πυρήνες, διάβαζαν και συζητούσαν επαναστατικά κείμενα, στρατολογούσαν νέα μέλη, έγραφαν και διένειμαν προπαγάνδα, προσπαθούσαν να κερδίσουν τις καρδιές του αγροτικού πληθυσμού και συμμετείχαν στον ένοπλο αγώνα εναντίον των εχθρών τους, κατά βάση των Derg.
Σε συνεντεύξεις με βετεράνους αυτών των παράνομων κινημάτων που πλέον ζούνε στο Ισραήλ, είναι σαφές ότι εκείνους, όπως και πολλούς από τις ομάδες τους στην Αιθιοπία, τους είχε συνεπάρει η μαρξιστική ιδεολογία της ισότητας, της προόδου, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας (στην επαναστατική της εκδοχή). Ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν τα πάντα για αυτούς τους σκοπούς. Όπως και οι μη-εβραίοι φίλοι τους, τα εβραϊκά μέλη του EPRP δραπέτευσαν στο Σουδάν μετά τη διάλυση της οργάνωσής τους το 1980. Εκεί έγιναν δραστήριοι στις εβραϊκές και ισραηλινές οργανώσεις που προσπαθούσαν να φέρουν Αιθίοπες εβραίους στο Ισραήλ, προτού μεταναστεύσουν και οι ίδιοι. Τα μέλη του TPLF τυπικά συνέχιζαν να δουλεύουν για την οργάνωση μέχρι το 1991 και μετά τη χρονιά αυτή υπηρέτησαν στον Αιθιοπικό στρατό, εν μέρει σε διοικητικές δουλειές. Αργότερα αποστρατεύτηκαν και ήρθαν στο Ισραήλ. Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε πόσα μέλη της κοινότητας αναμείχθηκαν στον αγώνα (και αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο δεδομένου ότι είναι ένα ζήτημα περίπλοκο και αμφισβητούμενο το ποιοι ανήκουν στην κοινότητα), αλλά δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι η αναλογία ήταν μικρότερη από τον υπόλοιπο πληθυσμό, όπως περιέγραψε και μία από τις γυναίκες στην οποία πήρα συνέντευξη για αυτή μου τη μελέτη: «Ήταν η μοίρα όλης της νεολαίας τότε… δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων. Ήταν η μοίρα όλων μας.»
Η επικρατούσα άποψη σχετικά με την κοινότητα και τη ζωή της στην Αιθιοπία περιλαμβάνει αυτά τα συστατικά: την απομόνωσή της από το εχθρικό Αιθιοπικό (κυρίως χριστιανικό) περιβάλλον της, τον πνευματικό/ψυχικό/διανοητικό τους κόσμο που ήταν περιορισμένος στα ιερά κείμενα, τις πολιτικές τους φιλοδοξίες που περιορίζονταν από την αρχαιότητα στο να μεταναστεύσουν στην Γιερούσαλεμ, όπως λένε την Ιερουσαλήμ. Κατά τα φαινόμενα, μια τέτοια ιστορική αφήγηση δούλεψε προς όφελός τους. Πρέπει να τους βοήθησε να αναμειχθούν με το εθνικό ήθος της κοινωνίας που τους υποδέχτηκε. Αλλά υπάρχει κάτι που δεν δένει με όλα αυτά. Το γεγονός ότι δημιουργήθηκε η εικόνα τους ως μια προ-μοντέρνας θρησκευτικής κοινότητας, απομονωμένης από τις τρέχουσες ιδεολογικές και πολιτικές τάσεις. Αυτή η αφήγηση πράγματι απεικόνισε την κοινότητα ως σιωνιστική, αλλά την ίδια στιγμή ως μια κοινότητα παγωμένη στο χρόνο. Μια ασυνέχεια ανάμεσα στην κοινότητα και την ιστορία της εν τέλει αποδυναμώνει την κοινότητα στο Ισραήλ. Η ιστορία αυτών των εβραίων στα σύγχρονα επαναστατικά κινήματα υπονομεύει την εικόνα αυτή και παρουσιάζει μια πλουσιότερη και πιο περίπλοκη εικόνα, ενδυναμώνοντας έτσι και την ίδια την κοινότητα.
Ο Δρ David Ratner είναι κοινωνιολόγος και ιστορικός που έχει μελετήσει τη σύγχρονη ιστορία για την Αιθιοπία και το Κέρας της Αφρικής. Πρόσφατα δημοσίευσε ένα βιβλίο για τους Αιθίοπες εβραίους και το ρόλο τους στον επαναστατικό αγώνα της χώρας.